Why Do We Want Things We Don’t Like?
Người dịch: Minh Hà – Hiệu đính: Kim Tuyền
Tác giả: Tom Bellamy, Ph.D.
Desire is a curious thing.
Khát khao là một điều thú vị.
Some desires can be easily satisfied. We can indulge them and get immediate gratification. Pleasures like a delicious meal, a warm bath or a favourite song are simple to understand—they make us feel good and so we seek them when we need comfort.
Một số khát khao dễ dàng được thỏa mãn. Ta có thể chiều theo chúng và nhận lại cảm giác thỏa mãn tức thì. Những thú vui như một bữa ăn ngon, một bồn tắm ấm áp, hay một bản nhạc yêu thích đều rất dễ hiểu: chúng khiến ta thấy dễ chịu nên ta tìm đến chúng khi cần được an ủi.
Other desires are insatiable. Indulging them only gives fleeting relief from an insistent craving. Satisfaction seems unattainable. This is the realm of addictions and compulsions, or the many other habits and behaviours that can become an unhealthy drain on our quality of life. In the worst cases, this can lead to a state of desperately wanting something that is actively harmful.
Có những khao khát không bao giờ được thỏa mãn. Khi đó, chiều theo ham muốn chỉ mang lại cảm giác nhẹ nhõm thoáng qua trước cơn thèm khát dai dẳng. Sự thỏa mãn dường như nằm ngoài tầm với. Đây là lãnh địa của nghiện ngập và ám ảnh cưỡng chế, hay những thói quen và hành vi có ảnh hưởng tiêu cực đối với chất lượng cuộc sống. Trong trường hợp tệ nhất, điều này có thể dẫn tới trạng thái khao khát dữ dội – một thứ vốn gây hại.
As the author Anne Clendening eloquently puts it (Clendening, 2018):
Nhà văn Anne Clendening đã diễn tả một cách đầy hình tượng (Clendening, 2018):
“Addiction, at its worst, is akin to having Stockholm Syndrome. You’re like a hostage who has developed an irrational affection for your captor. They can abuse you, torture you, even threaten to kill you, and you’ll remain inexplicably and disturbingly loyal.”
“Nghiện ngập, ở mức độ tồi tệ nhất, giống như mắc hội chứng Stockholm. Bạn như một con tin nảy sinh tình cảm phi lý với kẻ bắt giữ mình. Họ có thể ngược đãi, tra tấn, thậm chí dọa giết bạn, nhưng bạn vẫn trung thành với họ một cách khó hiểu và đáng sợ”.
Why should this be? Why should there be a vulnerability built into our brains that causes us to want things that are bad for us, things that we don’t even like?
Vì sao lại thế? Vì sao não bộ con người lại tồn tại một lỗ hổng khiến ta khao khát những thứ có hại cho bản thân, những thứ ta thậm chí không thích?
Well, it turns out that, at a fundamental level, “wanting” and “liking” are separate functions of the brain.
Hóa ra, ở cấp độ cơ bản, “khao khát” và “yêu thích” là hai chức năng tách biệt của não bộ.
Incentive Salience
Hiệu ứng phần thưởng nổi trội
The impulse to seek the things we want is a phenomenon known as incentive salience. This defines how desirable rewards are and how much of our attention they grab.
Xung động thôi thúc ta tìm kiếm những điều mình muốn là một hiện tượng gọi là hiệu ứng phần thưởng nổi trội. Khái niệm này định nghĩa mức độ hấp dẫn của phần thưởng và khả năng nó thu hút sự chú ý của ta.
If we walked into a messy room that had litter scattered around, but also a smattering of gold coins, we would notice them immediately and want to pick them up. If we walked into a room full of people, and the person we had a crush on was there amongst the crowd, we would notice them immediately and want to pick them up.
Nếu bước vào căn phòng bừa bộn với rác rưởi vương vãi khắp nơi, nhưng trong đó có vài đồng tiền vàng rải rác, ta sẽ lập tức nhận ra và muốn nhặt chúng lên. Nếu bước vào một căn phòng đông người, trong đó có người ta thầm thích, ta sẽ lập tức chú ý và muốn tiếp cận họ.
The brain’s reward system regulates this process. The system is based around a cluster of cells in the midbrain that release dopamine as a reward signal into many other regions of the brain—most importantly, into the limbic system and the prefrontal cortex.
Hệ thống phần thưởng của não bộ điều khiển quá trình trên. Trung tâm của hệ thống này là một cụm tế bào ở não giữa, với vai trò giải phóng dopamine như một tín hiệu phần thưởng đến nhiều vùng não khác, trong đó có hai vùng quan trọng nhất là hệ viền và vỏ não trước trán.
The popular view of dopamine is that it is a “feel-good” chemical, but in fact, this isn’t really correct. Dopamine is actually a reward prediction signal—specifically, it signals errors in reward prediction (Schultz, 2016).
Dopamine thường bị hiểu nhầm là hóa chất “tạo khoái cảm”, nhưng thực ra, điều này không chính xác. Dopamine thực chất là tín hiệu dự đoán phần thưởng. Cụ thể hơn, nó báo hiệu những trong dự đoán phần thưởng (Schultz, 2016).
Dopamine signalling allows us to recognise rewards, learn to associate specific cues in the environments with reward, and (most importantly when it comes to desire) motivate us to seek reward.
Tín hiệu dopamine giúp ta nhận diện phần thưởng, học cách gắn các dấu hiệu trong môi trường với phần thưởng và thúc đẩy ta tìm kiếm phần thưởng – điều quan trọng nhất trong khía cạnh ham muốn.
Dopamine provides a “wanting” drive.
Dopamine tạo ra động lực “khao khát”.
Hedonic Hotspots
Điểm nóng khoái cảm
If you give a mouse a taste of sugar water, it makes a characteristic facial expression that shows it really liked the experience. Humans do the same thing. Sweet taste is an inherently pleasurable sensation.
Nếu bạn cho một con chuột nếm nước đường, nét mặt nó sẽ lộ vẻ thích thú rất đặc trưng. Con người cũng vậy. Vị ngọt vốn đem lại cảm giác dễ chịu tự nhiên.
That pleasure response is based in a region of the limbic system known as the nucleus accumbens, and can be mapped specifically onto tiny regions of this already small brain area known as “hedonic hotspots” (Morales & Berridge, 2020). Within these hotspots, the release of two different neurotransmitters—endocannabinoids and endorphins—regulates the pleasure sensation. These hedonic hotspots seem to be the basic unit of “liking” in the brain.
Phản ứng khoái lạc đó xuất phát từ một vùng thuộc hệ viền gọi là nhân cận vách (nucleus accumbens) và có thể được định vị chính xác tại các tiểu vùng siêu nhỏ trong đó, gọi là “điểm nóng khoái cảm” (Morales & Berridge, 2020). Tại đây, hai chất dẫn truyền thần kinh endocannabinoid và endorphin điều tiết cảm giác khoái lạc. Những điểm nóng này dường như là đơn vị cơ bản của cảm giác “yêu thích” trong não bộ.
Ordinarily, our wanting and liking systems work together effectively. If you were exploring the environment and came upon a sweet, tasty fruit, it’s a pleasurable surprise that would register as an unexpected reward and trigger a spike of dopamine release. That positive experience would make you want more.
Thường thì hệ thống “khao khát” và “yêu thích” phối hợp với nhau rất nhịp nhàng. Nếu bạn đang khám phá môi trường tự nhiên và bắt gặp một quả ngọt thơm ngon, đó sẽ là một phần thưởng bất ngờ, tạo ra khoái cảm và kích hoạt một cơn bùng nổ dopamine. Trải nghiệm tích cực này sẽ khiến bạn muốn nhiều hơn nữa.
If you find enough of the fruit, you’ll learn to recognise the tree that it grows on, and seek more of them to increase your supply of sugary reward. Eventually, you end up with orchards.
Nếu đã tìm đủ loại quả này, bạn sẽ học cách nhận diện cây của chúng và chủ động đi tìm nhiều hơn để tăng phần thưởng ngọt ngào của mình. Cuối cùng, bạn sẽ có cả một vườn cây quả.
Crucially, though, while wanting and liking are clearly closely connected in the brain, the fact that they have a different neurochemical basis means they can become uncoupled.
Tuy nhiên, điểm mấu chốt là: dù “khao khát” và “yêu thích” liên kết chặt chẽ trong não, nhưng vì hai cảm giác này có nền tảng hóa học thần kinh khác nhau nên chúng cũng có thể tách rời.
Incentive Sensitization
Mẫn cảm với phần thưởng
When it comes to addiction, most drugs of abuse act directly on these wanting and liking systems in the brain and derange their proper functioning. One consequence is that the operation of the wanting drive can become massively amplified.
Với nghiện ngập, hầu hết các loại chất gây nghiện tác động trực tiếp lên hệ thống “khao khát” và “yêu thích” trong não, làm rối loạn chức năng bình thường của chúng. Một hệ quả là động lực khao khát có thể bị khuếch đại quá mức.
In this scenario, the dopamine-wanting drive becomes sensitized at the same time that feedback from the executive brain in the pre-frontal cortex is weakened, and so the urge to seek the addictive reward becomes unmanageable. Insatiable.
Trong tình huống đó, động lực khao khát do dopamine kích hoạt trở nên quá mẫn cảm, trong khi phản hồi từ vỏ não trước trán lại suy yếu. Kết quả, cơn thôi thúc tìm kiếm phần thưởng gây nghiện vượt khỏi tầm kiểm soát và trở nên không thể thỏa mãn.
The hedonic hotspots that used to register liking can even reverse operation to signal dislike, but the relentless wanting drive persists, regardless. This runaway wanting phenomenon has been termed “incentive sensitization” and is likely to be an important part of the transition to addiction (Berridge & Robinson, 2016).
Những điểm nóng khoái cảm vốn báo hiệu cảm giác yêu thích thậm chí có thể gặp hiện tượng đảo ngược chức năng và quay sang báo hiệu cảm giác khó chịu. Trong khi đó, động lực khao khát vẫn tồn tại dai dẳng. Hiện tượng ham muốn bất trị này được gọi là “mẫn cảm với phần thưởng”. Rất có thể đây là yếu tố then chốt dẫn đến nghiện ngập (Berridge & Robinson, 2016).
Even without those extremes of instability, it’s an everyday experience to find ourselves wanting something that we know isn’t good for us and that we no longer enjoy.
Ngay cả khi không đến mức cực đoan như nghiện, ta vẫn thường xuyên trải nghiệm cảm giác khao khát thứ ta biết là không tốt cho bản thân, thậm chí chẳng còn thích nữa.
So, if you’ve ever wondered why you can’t stop checking social media even though it leaves you angry and depressed, can’t stop going back to a lover who treats you badly, or can’t stop pouring another glass of wine despite the hangover you know you’ll regret, then here’s your answer: Your dopamine wanting system can keep firing long after your liking hotspots have gone quiet.
Vì thế, nếu bạn từng thắc mắc tại sao bạn không ngừng mở mạng xã hội ra xem, dù nó khiến bạn bực bội và trầm uất. Tại sao bạn không ngừng quay lại với một người yêu tệ bạc, hay tại sao bạn không ngừng rót thêm rượu dù biết mình sẽ hối hận vì cơn đau đầu. Đây là câu trả lời: Hệ thống khao khát do dopamine kích hoạt vẫn tiếp tục hoạt động sau khi các điểm nóng yêu thích đã tắt lịm.
Nguồn: https://www.psychologytoday.com/gb/blog/everyday-neuroscience/202503/why-do-we-want-things-we-dont-like
