Bạn có bao giờ thức dậy vào một buổi sáng và tự hỏi: “Mình là ai? Tại sao mình lại ở đây?” Đó chính là khoảnh khắc ý thức của bạn bắt đầu cuộc hành trình khám phá bản thân. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về cuộc hành trình kỳ diệu này, từ ý thức đến tự ý thức – một bước tiến quan trọng trong sự phát triển của mỗi cá nhân.
I. Ý thức là gì?
Ý thức, theo định nghĩa của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA), có thể được hiểu theo hai cách:
(1) Ý thức là khả năng nhận biết và phản ứng với môi trường xung quanh. Nó giống như một “radar” giúp chúng ta định hướng trong cuộc sống hàng ngày.
(2) Ý thức cũng là trải nghiệm chủ quan của chúng ta về thế giới, bao gồm cảm xúc, suy nghĩ, và cảm giác. [1]
Ý thức có hai trạng thái chính:
- Trạng thái tỉnh táo: Đây là trạng thái khi bạn hoàn toàn tỉnh táo và nhận thức rõ ràng về mọi thứ xung quanh.
- Trạng thái đặc biệt: Bao gồm các trạng thái như mơ mộng, thiền định, hay thậm chí là trạng thái “lên đồng” trong một số nền văn hóa. [2]
Ý thức đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống của chúng ta. Nó giúp chúng ta:
- Sinh tồn: Bằng cách giúp chúng ta nhận biết và phản ứng với nguy hiểm.
- Tương tác xã hội: Bằng cách giúp chúng ta hiểu và phản ứng với người khác.
- Lên kế hoạch: Bằng cách cho phép chúng ta suy nghĩ về tương lai và đặt ra mục tiêu.
II. Từ ý thức đến tự ý thức
Nếu ý thức là “biết”, thì tự ý thức là “biết rằng mình biết”. Nó giống như bước từ vai diễn viên lên vị trí đạo diễn trong vở kịch cuộc đời của chính mình.
Ví dụ, khi bạn đang buồn, đó là ý thức. Nhưng khi bạn nhận ra “Tôi đang buồn và điều này đang ảnh hưởng đến cách tôi nhìn nhận mọi thứ”, đó là tự ý thức.
Tự ý thức giúp chúng ta:
- Hiểu rõ hơn về bản thân
- Kiểm soát cảm xúc tốt hơn
- Ra quyết định sáng suốt hơn
- Cải thiện mối quan hệ với người khác
III. Cấu trúc thực tại cá nhân và văn hóa
Mỗi người chúng ta đều có một “bản đồ thực tại” riêng. Đây chính là cấu trúc thực tại cá nhân, được hình thành từ kinh nghiệm, niềm tin, và giá trị của chúng ta.
Ví dụ, một người lớn lên trong gia đình trọng nam khinh nữ có thể có cấu trúc thực tại khác với người lớn lên trong gia đình bình đẳng giới. Người thứ nhất có thể coi việc phụ nữ ở nhà nội trợ là “bình thường”, trong khi người thứ hai có thể thấy điều này là “bất công”.
Thú vị hơn, cấu trúc thực tại của chúng ta còn chịu ảnh hưởng sâu sắc từ nền văn hóa. Ví dụ, trong văn hóa phương Tây, cá nhân thường được đề cao. Ngược lại, trong văn hóa phương Đông, tập thể thường được coi trọng hơn. Điều này ảnh hưởng đến cách mọi người trong những nền văn hóa này nhìn nhận về bản thân và mối quan hệ với người khác. [3]
IV. Nâng cao ý thức và tự ý thức
Có nhiều cách để nâng cao ý thức và tự ý thức. Một trong những phương pháp hiệu quả nhất là thiền tập.
Thiền tập không chỉ giúp thay đổi trạng thái ý thức, mà còn có thể thay đổi cả cấu trúc não bộ. Một nghiên cứu từ Đại học Harvard đã chỉ ra rằng chỉ cần 8 tuần thiền chánh niệm cũng đủ để làm tăng độ dày vỏ não ở vùng hồi hải mã – vùng não quan trọng cho việc học tập, ký ức và điều tiết cảm xúc. [4]
Ngoài ra, thiền tập còn giúp giảm stress, lo âu và trầm cảm. Một nghiên cứu khác cho thấy chỉ cần thiền 15 phút mỗi ngày cũng đủ để giảm cảm xúc tiêu cực và tăng mức độ hạnh phúc. [5]
Ngoài thiền tập, bạn còn có thể nâng cao ý thức và tự ý thức thông qua:
(1) Ghi nhật ký: Viết về suy nghĩ và cảm xúc của bạn mỗi ngày.
(2) Thực hành chánh niệm: Tập trung vào hiện tại, chẳng hạn như khi đang ăn hoặc đi bộ.
(3) Đặt câu hỏi cho bản thân: “Tại sao mình lại cảm thấy như vậy?”, “Điều gì thực sự quan trọng với mình?”
V. Thách thức trong hành trình khám phá bản thân
Hành trình khám phá bản thân không phải lúc nào cũng dễ dàng. Bạn có thể gặp phải những thách thức như:
- Đối mặt với những khía cạnh chưa được khám phá của bản thân: Đôi khi, chúng ta có thể phát hiện ra những điều về bản thân mà ta không thích.
- Vượt qua những định kiến và giới hạn tự áp đặt: Chúng ta thường tự giới hạn mình bằng những niềm tin như “Mình không đủ giỏi”.
- Duy trì động lực: Quá trình khám phá bản thân đòi hỏi sự kiên trì và nỗ lực liên tục.
VI. Lợi ích của việc nâng cao tự ý thức
Mặc dù có những thách thức, nhưng việc nâng cao tự ý thức mang lại nhiều lợi ích to lớn:
- Cải thiện khả năng ra quyết định: Khi hiểu rõ bản thân, bạn sẽ đưa ra những quyết định phù hợp hơn với giá trị và mục tiêu của mình.
- Tăng cường sự đồng cảm: Hiểu rõ cảm xúc của mình giúp bạn dễ dàng thấu hiểu người khác hơn.
- Phát triển trí tuệ cảm xúc: Bạn sẽ quản lý cảm xúc tốt hơn, ít bị cuốn theo những cảm xúc tiêu cực.
- Nâng cao chất lượng cuộc sống: Khi hiểu rõ mình muốn gì, bạn sẽ sống một cuộc sống có ý nghĩa và hạnh phúc hơn.
VII. Kết luận
Hành trình từ ý thức đến tự ý thức là một quá trình phát triển liên tục và đầy thú vị. Nó giống như việc bạn đang từ từ mở ra những cánh cửa bí mật trong tâm trí mình, khám phá những điều mới mẻ về bản thân mỗi ngày.
Hãy bắt đầu hành trình khám phá bản thân của bạn ngay hôm nay. Thử dành 15 phút mỗi ngày để thiền tập, viết nhật ký, hoặc đơn giản là quan sát những suy nghĩ và cảm xúc của mình. Bạn sẽ ngạc nhiên về những điều mình khám phá được!
Nhớ rằng, mỗi người đều có một hành trình riêng. Đừng so sánh mình với người khác, hãy tận hưởng quá trình khám phá và phát triển của chính mình. Chúc bạn có một hành trình thú vị và ý nghĩa!
Tài liệu tham khảo
[1] American Psychological Association. (n.d.). Consciousness. In APA dictionary of psychology. Retrieved August 13, 2024, from https://dictionary.apa.org/consciousness
[2] Ember, C. R., & Carolus, C. (2017). Altered states of consciousness. In The International Encyclopedia of Anthropology (pp. 1-3). John Wiley & Sons, Ltd.
[3] Markus, H. R., & Kitayama, S. (1991). Culture and the self: Implications for cognition, emotion, and motivation. Psychological Review, 98(2), 224–253. https://doi.org/10.1037/0033-295X.98.2.224
[4] Hölzel, B. K., Carmody, J., Vangel, M., Congleton, C., Yerramsetti, S. M., Gard, T., & Lazar, S. W. (2011). Mindfulness practice leads to increases in regional brain gray matter density. Psychiatry Research: Neuroimaging, 191(1), 36-43.
[5] Seppälä, E. M., Bradley, C., Moeller, J., Harouni, L., Nandamudi, D., & Brackett, M. A. (2020). Promoting mental health and psychological thriving in university students: A randomized controlled trial of three well-being interventions. Frontiers in Psychiatry, 11, 590. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2020.00590
