Rối loạn nhân cách – Ranh giới mong manh giữa bình thường và bất thường

Rối loạn nhân cách – Ranh giới mong manh giữa bình thường và bất thường

Nữ diễn viên Angelina Jolie từng chia sẻ về cuộc chiến của cô với chứng rối loạn nhân cách ranh giới. Trong cuộc phỏng vấn năm 2004 với tạp chí Entertainment Weekly, Jolie nói: ‘Tôi biết mình mắc chứng rối loạn nhân cách ranh giới… Tôi đã từng tự làm đau mình. Tôi đã trải qua thời kỳ tồi tệ nhất vào khoảng 20 tuổi, khi tôi thực sự không muốn sống nữa.’ Câu chuyện của Jolie là một ví dụ nổi bật về ranh giới mong manh giữa tính cách bình thường và rối loạn.

Câu chuyện của Angelina Jolie là một ví dụ điển hình về rối loạn nhân cách ranh giới – một trong những dạng rối loạn nhân cách phổ biến. Nhưng ranh giới giữa tính cách bình thường và rối loạn thực sự mong manh đến mức nào? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về rối loạn nhân cách, cách nhận biết và ứng xử phù hợp.

I. Định nghĩa rối loạn nhân cách

Rối loạn nhân cách là một dạng rối loạn tâm thần được đặc trưng bởi những mẫu hình tư duy, cảm xúc và hành vi lâu dài, cứng nhắc và không thích nghi, khác biệt đáng kể so với những gì được kỳ vọng trong văn hóa của cá nhân đó (American Psychiatric Association, 2013).

Theo DSM-5, rối loạn nhân cách có năm đặc điểm chính:

1. Các đặc điểm cực đoan một cách bất thường khi xét trong bối cảnh văn hóa của người đó.
2. Những mẫu hành vi cực đoan gây ra nhiều vấn đề cho bản thân người đó hoặc những người xung quanh.
3. Mang tính xã hội – chỉ được bộc lộ hoàn toàn trong tương tác với người khác.
4. Ổn định và kéo dài suốt đời người.
5. Người mắc có thể không nhận ra vấn đề của bản thân (Larsen & Buss, 2018).

II. Các dấu hiệu nhận biết cơ bản

DSM-5 đã đưa ra năm yếu tố tính cách tiêu cực của rối loạn nhân cách:

1. Cảm xúc tiêu cực: Lo âu, trầm cảm, nghi ngờ.
2. Tách biệt: Xu hướng thu rút và tránh tương tác cảm xúc.
3. Chống đối: Lừa dối, khuếch đại, bàng quan, thao túng.
4. Không có khả năng ức chế hành vi: Hành vi bất cẩn và bốc đồng.
5. Loạn thần: Suy nghĩ và trải nghiệm kỳ quái, hành vi quái gở (American Psychiatric Association, 2013).

Các rối loạn nhân cách được chia làm ba nhóm chính:

• Nhóm A (Lập dị): Bao gồm rối loạn nhân cách hoang tưởng, phân liệt xa lánh, và dạng phân liệt hoang tưởng.
• Nhóm B (Thất thường): Gồm rối loạn nhân cách chống xã hội, ranh giới, kịch tính, và ái kỷ.
• Nhóm C (Lo âu): Bao gồm rối loạn nhân cách tránh né, phụ thuộc, và ám ảnh cưỡng chế (Larsen & Buss, 2018).

III. Phân biệt đặc điểm tính cách bình thường và rối loạn

Ranh giới giữa tính cách bình thường và rối loạn thực sự rất mong manh. Thay vì nằm gọn trong các khung phân loại rõ ràng, hầu hết các đặc điểm tính cách đều nằm trên một phổ, trải dài từ một cực sang cực còn lại, với số đông dân số nằm ở giữa hai cực (Larsen & Buss, 2018).

Để phân biệt, ta cần xem xét:

1. Mức độ biểu hiện: Rối loạn nhân cách thường có các đặc điểm cực đoan hơn so với bình thường.
2. Ảnh hưởng đến cuộc sống: Rối loạn nhân cách gây ra nhiều vấn đề trong cuộc sống hàng ngày.
3. Khả năng thích ứng: Người có rối loạn nhân cách thường kém linh hoạt và khó thích nghi với các tình huống mới.
4. Nhận thức về bản thân: Người mắc rối loạn nhân cách có thể không nhận ra vấn đề của mình (Adshead & Sarkar, 2012).

IV. Hướng dẫn cách ứng xử với người có rối loạn nhân cách

1. Hiểu rõ về rối loạn nhân cách cụ thể: Mỗi loại rối loạn có đặc điểm riêng, cần tìm hiểu kỹ để ứng xử phù hợp.
2. Duy trì ranh giới cá nhân rõ ràng: Đặt ra giới hạn về hành vi chấp nhận được và không chấp nhận được.
3. Giao tiếp rõ ràng và nhất quán: Tránh mơ hồ hoặc gửi các thông điệp mâu thuẫn.
4. Tránh phán xét và chỉ trích: Thay vào đó, tập trung vào hành vi cụ thể cần thay đổi.
5. Khuyến khích tìm kiếm sự trợ giúp chuyên môn: Rối loạn nhân cách cần được điều trị bởi các chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần.
6. Chăm sóc bản thân: Tương tác với người có rối loạn nhân cách có thể rất căng thẳng, hãy đảm bảo bạn có thời gian nghỉ ngơi và phục hồi (Torgersen, 2009).

Kết luận

Hiểu biết về rối loạn nhân cách không chỉ giúp chúng ta nhận diện và ứng xử phù hợp với những người mắc bệnh, mà còn giúp chúng ta hiểu rõ hơn về chính mình. Ranh giới giữa bình thường và bất thường trong tính cách thực sự rất mong manh, và mỗi người chúng ta đều có thể có những đặc điểm của rối loạn nhân cách ở mức độ nhất định.

Để hiểu rõ hơn về tâm lý học tính cách và áp dụng kiến thức này vào cuộc sống, bạn có thể tham gia khóa học “Tâm lý học Tính cách” của PsyMe. Khóa học sẽ cung cấp cho bạn những kiến thức chuyên sâu và kỹ năng thực tế để hiểu rõ hơn về bản thân và những người xung quanh.

Tài liệu tham khảo:

1. Adshead, G., & Sarkar, J. (2012). The nature of personality disorder. Advances in psychiatric treatment, 18(3), 162-172.
2. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). American Psychiatric Pub.
3. Larsen, R. J., & Buss, D. M. (2018). Personality Psychology: Domains of Knowledge About Human Nature (6th ed). McGraw Hill Education.
4. Torgersen, S. (2009). The nature (and nurture) of personality disorders. Scandinavian journal of psychology, 50(6), 624-632.