Làm thế nào để ‘đọc vị’ tính cách người khác?
Trong cuộc sống hàng ngày, khả năng hiểu và “đọc vị” tính cách của người khác là một kỹ năng vô cùng quý giá. Nó không chỉ giúp chúng ta giao tiếp hiệu quả hơn mà còn là chìa khóa để xây dựng và duy trì các mối quan hệ bền vững. Tuy nhiên, việc nắm bắt được tính cách của một người không phải là điều đơn giản. Bài viết này sẽ giới thiệu một số kỹ thuật cơ bản để quan sát và phân tích tính cách, đồng thời đưa ra các ví dụ cụ thể về cách hành vi phản ánh tính cách.
I. Các kỹ thuật quan sát và phân tích tính cách cơ bản
1. Quan sát hành vi và phản ứng trong các tình huống khác nhau
Một trong những cách hiệu quả nhất để hiểu tính cách của một người là quan sát cách họ hành xử trong các hoàn cảnh khác nhau. Theo nghiên cứu của Giáo sư David Funder, mặc dù hành vi của con người có thể thay đổi tùy theo hoàn cảnh, nhưng vẫn tồn tại một sự nhất quán tương đối. Điều này có nghĩa là mặc dù mọi người có thể điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với tình huống, nhưng thứ tự tương đối của họ trong một nhóm thường không thay đổi nhiều.
Ví dụ, trong một nghiên cứu về hành vi giao tiếp của các cặp sinh viên khác giới khi lần đầu gặp gỡ, Funder và Colvin (1991) nhận thấy rằng mặc dù tất cả sinh viên đều cảm thấy thoải mái hơn và giao tiếp tốt hơn trong lần gặp thứ hai, nhưng thứ hạng về khả năng xã giao và mức độ lo lắng của từng cá nhân vẫn gần như không thay đổi.
Khi quan sát, hãy chú ý đến cách người đó phản ứng trong các “hoàn cảnh có tác động mạnh” (như tang lễ hay nghi lễ tôn giáo) và “hoàn cảnh có tác động yếu” (như tình huống xã hội mơ hồ). Trong hoàn cảnh có tác động mạnh, hầu hết mọi người sẽ có phản ứng tương tự nhau. Ngược lại, trong hoàn cảnh có tác động yếu, tính cách cá nhân sẽ được bộc lộ rõ ràng hơn.
2. Phân tích ngôn ngữ và cách giao tiếp
Cách một người sử dụng ngôn ngữ và giao tiếp có thể tiết lộ nhiều điều về tính cách của họ. Hãy chú ý đến:
- Từ ngữ họ sử dụng: Người có tính “sẵn sàng trải nghiệm” cao thường sử dụng nhiều từ ngữ đa dạng và phức tạp hơn.
- Giọng điệu và tốc độ nói: Người hướng ngoại thường nói nhanh và to hơn người hướng nội.
- Ngôn ngữ cơ thể: Người có tính “dễ chịu” cao thường có nhiều cử chỉ thân thiện và tiếp xúc bằng mắt hơn.
3. Tìm hiểu về lựa chọn và sở thích
Theo nghiên cứu của Diener, Larsen và Emmons (1984), đặc điểm tính cách có thể dự đoán việc một người thường xuyên xuất hiện trong những hoàn cảnh nhất định. Ví dụ:
- Người có đặc điểm “ưa thích thành tựu” thường dành nhiều thời gian làm việc.
- Người có tính hướng ngoại thường chọn các hoạt động giải trí mang tính xã hội hơn là riêng tư.
4. Đánh giá các mối quan hệ và cách ứng xử xã hội
Cách một người tương tác trong các mối quan hệ có thể tiết lộ nhiều về tính cách của họ. Chú ý đến:
- Cách họ xử lý xung đột
- Mức độ thấu hiểu và đồng cảm họ thể hiện
- Các chiến thuật giao tiếp và thao túng họ sử dụng
Ví dụ, theo nghiên cứu của David Buss (1992), người có tính “hướng ngoại” cao thường dùng các chiến thuật ép buộc và viện dẫn trách nhiệm trong giao tiếp, trong khi người có tính “dễ chịu” cao thường dùng chiến thuật khơi gợi khoái lạc và lý luận.
5. Sử dụng các mô hình tính cách như Big Five
Mô hình Năm yếu tố (Big Five) là một công cụ hữu ích để đánh giá tính cách. Nó bao gồm năm đặc điểm chính:
- Sự hướng ngoại (Extraversion)
- Sự dễ chịu (Agreeableness)
- Sự tận tâm (Conscientiousness)
- Sự nhiễu tâm (Neuroticism)
- Sự cởi mở/Sẵn sàng trải nghiệm (Openness to experience)
Bằng cách quan sát hành vi liên quan đến các đặc điểm này, bạn có thể có cái nhìn tổng quát về tính cách của một người.
II. Ví dụ cụ thể về cách hành vi phản ánh tính cách
1. Hướng ngoại vs. Hướng nội:
- Trong một bữa tiệc, người hướng ngoại thường tích cực tham gia các cuộc trò chuyện, dễ dàng kết bạn mới. Ngược lại, người hướng nội có thể tìm một góc yên tĩnh để trò chuyện với một vài người bạn thân.
2. Tận tâm cao vs. Tận tâm thấp:
- Trong công việc, người có tính tận tâm cao thường lập kế hoạch chi tiết, đến sớm và hoàn thành công việc đúng hạn. Người có tính tận tâm thấp có thể làm việc theo hứng, dễ bị phân tâm và thường trì hoãn.
3. Dễ chịu cao vs. Dễ chịu thấp:
- Trong một cuộc tranh luận, người có tính dễ chịu cao thường cố gắng hiểu quan điểm của người khác và tìm kiếm sự đồng thuận. Người có tính dễ chịu thấp có thể kiên quyết bảo vệ quan điểm của mình và ít nhượng bộ hơn.
III. Lưu ý khi đánh giá tính cách
Khi cố gắng “đọc vị” tính cách của người khác, cần lưu ý một số điểm sau:
- Tránh các định kiến và khuôn mẫu: Đừng vội vàng kết luận dựa trên ấn tượng đầu tiên hoặc một vài hành vi riêng lẻ.
- Xem xét ảnh hưởng của hoàn cảnh: Hành vi của một người có thể thay đổi đáng kể tùy thuộc vào hoàn cảnh. Hãy cố gắng quan sát họ trong nhiều tình huống khác nhau.
- Nhận thức về sự phức tạp của tính cách con người: Tính cách không phải là một khái niệm đơn giản và cố định. Nó có thể thay đổi theo thời gian và bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau.
IV. Lợi ích của việc hiểu tính cách trong giao tiếp và mối quan hệ
Việc hiểu được tính cách của người khác mang lại nhiều lợi ích:
- Cải thiện giao tiếp và hợp tác: Khi bạn hiểu tính cách của đối phương, bạn có thể điều chỉnh cách giao tiếp để phù hợp với họ hơn.
- Giảm xung đột và hiểu lầm: Hiểu được động cơ và cách suy nghĩ của người khác giúp bạn tránh được nhiều hiểu lầm và xung đột không cần thiết.
- Xây dựng mối quan hệ tốt đẹp hơn: Khi bạn hiểu và chấp nhận tính cách của người khác, bạn có thể xây dựng những mối quan hệ sâu sắc và bền vững hơn.
Kết luận
“Đọc vị” tính cách người khác là một kỹ năng phức tạp nhưng vô cùng hữu ích. Bằng cách quan sát cẩn thận hành vi, cách giao tiếp, và phản ứng của người khác trong các tình huống khác nhau, chúng ta có thể dần dần hiểu được tính cách của họ. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải luôn giữ một tâm thế cởi mở, tránh đánh giá vội vàng, và nhận thức rằng tính cách con người là một khái niệm phức tạp và luôn biến đổi. Thông qua việc liên tục học hỏi và quan sát, chúng ta có thể không ngừng cải thiện khả năng hiểu người khác, từ đó xây dựng những mối quan hệ tốt đẹp và có ý nghĩa hơn trong cuộc sống.
Nguồn: Larsen, R. J., & Buss, D. M. (2017). Personality psychology: Domains of knowledge about human nature (6th ed). Boston: McGraw Hill.
