Why Life Feels Out of Control—And How to Take It Back
Người dịch: Minh Hà – Hiệu đính: Kim Tuyền
Tác giả: Eric Solomon Ph.D.
The wine was flowing. A bowl of mixed nuts was down to the crumbs. Someone knocked over a glass mid-story—a sure sign that the conversation had shifted into high gear.
Rượu vang tuôn chảy. Bát hạt dinh dưỡng chỉ còn vụn. Có người làm đổ ly rượu khi đang kể chuyện – đây là dấu hiệu chắc chắn rằng cuộc trò chuyện đã lên đến cao trào.
It started, like these nights do, with polite small talk. But within minutes, we were off-roading into the deep stuff: Mass layoffs. Climate disasters. Technology outpacing human comprehension. The dinner party had become a collective exorcism, fueled by red wine and a dash of existential dread.
Buổi tối bắt đầu như thường lệ, với những câu hàn huyên lịch sự. Nhưng chỉ vài phút sau, chúng tôi đã lao vào những chủ đề nặng nề: sa thải hàng loạt, khí hậu biến đổi, công nghệ vượt xa tầm hiểu biết của con người. Bữa tiệc tối biến thành một buổi trút bầu tâm sự tập thể, trên nền rượu vang đỏ và nỗi sợ hiện sinh mơ hồ.
I thought it was just me. That creeping sense that life itself was slipping through my fingers. But the more we talked, the clearer it became. It’s all of us.
Ban đầu tôi cứ nghĩ chỉ mình tôi thấy vậy. Cái cảm giác âm ỉ rằng cuộc sống đang trôi khỏi tầm tay. Nhưng càng trò chuyện, tôi càng thấy rõ. Ai cũng thế cả.
The moment when you check your phone first thing in the morning and, somehow, before you’ve had a sip of coffee, you’ve been hit with three headlines that make you fantasize about moving to a remote cabin and chucking your phone into the sea?
Bạn có từng vừa mở mắt ra đã vội cầm điện thoại, và chẳng hiểu sao, trước khi bạn kịp uống một ngụm cà phê, ba dòng tin tức đã đập vào mắt, khiến bạn chỉ muốn dọn vào một căn nhà gỗ biệt lập và vứt điện thoại xuống biển?
Everyone’s been there.
Ai cũng từng trải qua cảm giác đó.
The truth we’re dancing around—in our group chats, in the silences between notifications—is this: We have lost control.
Sự thật mà chúng ta lảng tránh trong những nhóm chat, hay trong khoảng lặng giữa những dòng thông báo là: Chúng ta đã mất kiểm soát.
Not just over the big, obvious stuff—the economy, politics, technology evolving ahead of us—but over the daily things, too. Our focus. Our sense of time. That low-grade panic that no matter how many calendars, apps, and “life hacks” we cling to, life keeps leaking through the cracks.
Không chỉ về những chuyện to tát và rõ ràng như chính trị, kinh tế hay công nghệ phát triển vượt bậc, mà về cả những điều nhỏ nhặt hàng ngày. Khả năng tập trung. Cảm nhận về thời gian. Nỗi bất an mơ hồ rằng dù ta bám víu vào vô số ứng dụng, lịch trình và “mẹo vặt cuộc sống”, cuộc đời vẫn cứ trôi dần qua kẽ tay.
We’re not imagining it. And we’re not broken. We’re living through a collective loss of control—and our brains are glitching under the pressure.
Chuyện này không phải do ta tưởng tượng. Bản thân chúng ta cũng chẳng có vấn đề gì. Chúng ta đang trải qua cảm giác mất kiểm soát tập thể, và bộ não đang trục trặc dưới áp lực đó.
The Myth of Control
Niềm tin sai lầm về “kiểm soát”
Most of us were handed a script about how life works: Work hard. Make responsible choices. Stay informed. Plan ahead. If you do all that, you’ll be rewarded with some version of stability.
Hầu hết chúng ta được trao một kịch bản về cuộc sống: chăm chỉ làm việc, sống có trách nhiệm, luôn cập nhật và lên kế hoạch. Làm đúng như thế thì sẽ được ban thưởng sự ổn định.
Control was supposed to be the prize for following the rules.
Kiểm soát được coi là phần thưởng của việc tuân thủ quy tắc.
But the problem is, that promise was always built on shaky ground. The systems we trusted were never fully solid. The difference now is that the cracks are just too big to ignore.
Nhưng vấn đề là, lời hứa đó vốn dĩ đã đặt trên một nền móng lung lay. Những hệ thống ta từng tin tưởng chưa bao giờ thực sự vững chắc. Khác chăng là bây giờ, các vết nứt đã quá rõ ràng nên không ai lờ đi được nữa.
Corporate loyalty? Gone. Replaced by rampant “right-sizing” and “restructuring.”
Lòng trung thành với công ty? Không còn nữa. Thay vào đó là “thu hẹp quy mô” và “tái cơ cấu” tràn lan.
Economic predictability? Vanished. Welcome to the financial rollercoaster.
Sự ổn định kinh tế? Biến mất rồi. Chào mừng đến với vòng xoáy tài chính.
A climate you can count on? Good luck with that.
Một khí hậu ổn định? Chúc may mắn.
Even our attention—the tool we use to process it all—is constantly hijacked by apps designed to fracture it.
Ngay cả sự chú ý, công cụ giúp não bộ xử lý mọi thông tin, cũng liên tục bị các ứng dụng chiếm đoạt – những ứng dụng được thiết kế để khiến ta phân tâm.
The world’s always been unpredictable. What’s new is how aware we are of just how little control we actually have.
Thế giới xưa nay vốn đã khó lường. Chỉ là giờ đây, ta nhận ra rõ ràng rằng mình có ít quyền kiểm soát đến thế nào.
Our Brains Can’t Deal
Khi não bộ không chịu nổi nữa
Human brains crave patterns the way lungs need air. We love certainty because it feels safe, comfortable. When we lose it—when the world stops matching our expectations—our brains treat it like a real emergency.
Bộ não con người khao khát trật tự như phổi cần không khí. Chúng ta thích những gì chắc chắn vì những thứ này khiến ta cảm thấy an toàn và thoải mái. Khi sự chắc chắn vuột khỏi tầm tay và thế giới lệch khỏi kỳ vọng, não bộ sẽ phản ứng như thể đó là một tình huống thực sự khẩn cấp.
That’s why so many of us bounce between the same three losing strategies:
Vì vậy, ta thường vướng vào ba kiểu đối phó lặp đi lặp lại nhưng chẳng hiệu quả:
- Over-planning. If the world won’t behave, maybe you can lock down your corner of it. Color-coded schedules, optimized morning routines, backup plans for your backup plans. Except no amount of planning can outsmart uncertainty.
- Lập kế hoạch quá đà. Khi thế giới không vận hành theo ý muốn, ta cố giữ chặt góc nhỏ của mình bằng lịch trình mã màu, thói quen buổi sáng hoàn hảo, kế hoạch dự phòng chồng chất. Nhưng tính kĩ đến mấy cũng không thắng nổi hiện thực bất định.
- Panic-scrolling. More information should mean more control. Instead, it just feeds the anxiety cycle. The more you consume, the less you know what to do.
- Lướt tin trong hoảng loạn. Ta tưởng rằng càng biết nhiều thì càng kiểm soát dễ dàng. Nhưng trên thực tế, thông tin chỉ khiến ta thêm lo lắng. Càng đọc, bạn càng không biết phải làm gì tiếp theo.
- Freezing. When it all feels like too much, shutting down feels safer than trying to keep up. It’s easier to numb out than to face the chaos head-on.
- Đóng băng. Khi mọi thứ khiến ta thấy choáng ngợp, đóng băng khiến ta cảm thấy an toàn hơn là cố gắng theo kịp. Thà để bản thân tê liệt cảm xúc còn hơn phải đối mặt với hiện trạng hỗn loạn.
All three of these share the same flaw: they confuse information with power. Knowing more doesn’t equal controlling more. It just leaves you utterly exhausted.
Điểm chung của cả ba kiểu này là: đánh đồng thông tin với quyền lực. Biết nhiều hơn không có nghĩa là kiểm soát được nhiều hơn. Điều đó chỉ khiến bạn hoàn toàn kiệt sức thôi.
Because life isn’t a system to optimize. It’s more often like a storm you learn to sail through.
Vì cuộc sống không phải là một hệ thống có thể tối ưu hóa, mà thường giống như một cơn bão ta phải học cách lèo lái để vượt qua.
When Control Is Lost
Khi chúng ta mất kiểm soát
Nobody at that dinner table needed a pep talk. What we needed—and what we landed on—was something much simpler: a new way to live when uncertainty isn’t the unwelcome exception, but the entire operating system.
Không ai ở bữa tiệc hôm đó cần được truyền động lực. Điều chúng tôi cần là một điều đơn giản hơn nhiều, mà cuối cùng chúng tôi đã nhận ra: một cách sống khác, khi sự bất định không còn là ngoại lệ, mà là hệ điều hành mặc định.
Here’s the survival guide we needed—and made:
Dưới đây là bản hướng dẫn sinh tồn thiết yếu mà chúng tôi đúc kết lại:
- Shrink the Frame: When the big picture is too much, zoom all the way in. You can’t fix the economy today. You can make lunch. You can step outside and remember you have a body, not just a brain locked in a doom spiral.
- Thu hẹp khung hình: Khi bức tranh toàn cảnh quá choáng ngợp, hãy nhìn thật gần. Bạn không thể xoay chuyển nền kinh tế hôm nay. Nhưng bạn có thể làm một bữa trưa đơn giản, bước ra ngoài và nhắc mình rằng bạn vẫn có một cơ thể, chứ không chỉ là một cái đầu đang mắc kẹt trong vòng xoáy u ám.
Real power lives in the next five minutes. In the small, human choices that remind you we’re still here.
Quyền lực thật sự nằm ở năm phút tiếp theo. Trong những lựa chọn nhỏ nhoi và đời thường, nhắc bạn rằng mình vẫn đang hiện diện.
- Expect Plot Twists: Most of us still quietly believe that if we plan well enough, life will stick to the plan. It won’t. Plans are fiction and reality loves a plot twist. The people who thrive aren’t the ones with the best strategies. They’re the ones who can pivot without losing themselves.
- Đón nhận bước ngoặt: Ta vẫn ngầm tin rằng nếu lên kế hoạch đủ kĩ, cuộc sống sẽ đi theo đúng kịch bản. Nhưng không đâu. Kế hoạch chỉ là hư cấu và thực tại luôn thích bẻ lái. Những người sống tốt không phải người giỏi tính toán nhất, mà là người có thể xoay chuyển mà không đánh mất bản thân.
Think of life like improv, not a script. The goal isn’t to control the plot. It’s to stay grounded when the plot inevitably changes.
Hãy nghĩ cuộc đời giống như buổi ứng tác, không phải kịch bản. Mục tiêu không phải là kiểm soát cốt truyện, mà là giữ vững tinh thần khi cốt truyện thay đổi theo quy luật tự nhiên.
- Stack Your People: The world is unstable. Your support system doesn’t have to be. Study after study confirms it: When life gets messy, the strongest predictor of resilience isn’t wealth, talent, or even optimism. It’s connection—the web of friends, family, mentors, and colleagues who remind you who you are when everything else feels shaky.
- Xây dựng mạng lưới hỗ trợ: Thế giới có thể hỗn loạn, nhưng mạng lưới hỗ trợ của bạn thì không cần phải vậy. Hết nghiên cứu này đến nghiên cứu khác đều khẳng định: khi cuộc sống trở nên rối ren, yếu tố giúp ta kiên cường không phải là tiền bạc, hay tài năng, hay thậm chí là tinh thần lạc quan. Đó là sự kết nối, là mạng lưới bạn bè, gia đình, người hướng dẫn, đồng nghiệp, những người nhắc cho bạn nhớ mình là ai khi mọi thứ xung quanh chao đảo.
You can’t control the world. But you can choose who you go through it with. And that might be the most powerful choice you have.
Bạn không thể kiểm soát thế giới. Nhưng bạn có thể chọn người sẽ đi cùng mình. Và đó có lẽ là lựa chọn mang lại quyền năng lớn nhất cho bạn.
The Point Is Agency
Điều quan trọng là quyền chủ động
When everything feels chaotic, there’s a temptation to give up. But a better path is to give up the fantasy that you can bend the world to your will if you just try hard enough.
Khi mọi thứ trở nên hỗn loạn, ta dễ buông xuôi. Nhưng hướng đi có lợi hơn là buông bỏ ảo tưởng rằng ta có thể điều khiển thế giới theo ý mình, nếu đủ cố gắng.
Control is comforting. But it’s also fragile, and it cracks under pressure. Agency—the choice to decide how you show up inside the uncertainty—is tougher. It flexes. It stays with you no matter how weird the world gets.
Kiểm soát nghe có vẻ an toàn, nhưng thực chất lại mong manh và dễ vỡ vụn dưới áp lực. Còn quyền chủ động, cách bạn lựa chọn để đối mặt với thực tại bất định, là một thứ mạnh mẽ hơn nhiều. Nó bền bỉ và đồng hành với bạn bất kể cuộc đời có xuất hiện tình huống trớ trêu nào.
Some of the best things that’ll ever happen to you will arrive unscheduled, unplanned, and completely outside your control. Some of the hardest things will, too.
Những điều tuyệt vời nhất với bạn sẽ đến không theo lịch trình, không nằm trong kế hoạch, hoàn toàn ngoài tầm kiểm soát. Những điều khó khăn nhất cũng vậy.
But through all of it, you’re still here. Still breathing. Still deciding how to respond. And that’s not nothing.
Nhưng xuyên suốt tất cả, bạn vẫn đang ở đây. Vẫn cảm nhận từng hơi thở. Vẫn chọn cách phản ứng. Và điều đó không hề vô nghĩa.
That agency is what makes you so powerful.
Chính quyền chủ động ấy khiến bạn trở nên mạnh mẽ.
