Biên tập: Mỹ Hoa
Các vấn đề liên quan đến tâm thần, thần kinh và sử dụng chất kích thích là nguyên nhân hàng đầu gây ra gánh nặng bệnh tật trên toàn thế giới, góp phần đáng kể vào tình trạng suy giảm sức khỏe trong suốt cuộc đời mỗi người [1]. Rối loạn sử dụng chất kích thích có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng trong mọi khía cạnh của cuộc sống, kể cả trong công việc, trường học hay mối quan hệ gia đình. Theo Khảo sát quốc gia về sử dụng ma túy và sức khỏe (NSDUH) năm 2020, có 40,3 triệu người Mỹ từ 12 tuổi trở lên mắc chứng rối loạn sử dụng chất kích thích (SUD), theo đó cứ bảy thanh niên thì có một người mắc SUD [2]. Tại Việt Nam, sự “trẻ hóa” trong việc sử dụng chất kích thích đang ngày càng gia tăng. Trong 10 năm trở lại đây, Việt Nam có thêm khoảng 10 vạn người nghiện ma túy. Điều đáng chú ý, có khoảng 70% trong số người nghiện dưới 30 tuổi; 5% người sử dụng ma túy ở tuổi chưa thành niên (dưới 18 tuổi) và trẻ em dưới 16 tuổi nghiện ma túy chiếm 50% [3]. Những số liệu trên cho thấy việc lạm dụng chất gây nghiện vẫn là một vấn đề sức khỏe cộng đồng dai dẳng và cấp bách đối với nhiều thanh niên (16-30) hiện nay.
Trong khuôn khổ bài viết này, hãy cùng Psyme đặt chân vào thế giới của những người bạn “nghiện chất” để nhận diện vấn đề này một cách rõ nét hơn nhé!
Rối loạn sử dụng chất kích thích (SUD) là gì?
Rối loạn sử dụng chất gây nghiện (SUD) là một chứng rối loạn tâm thần ảnh hưởng đến não bộ và hành vi của một người, dẫn đến việc sử dụng một chất không kiểm soát được bất chấp những hậu quả có hại. Những người bị SUD tập trung cao độ vào việc sử dụng (các) chất nhất định như rượu, thuốc lá hoặc ma túy bất hợp pháp, đến mức các chức năng hoạt động trong cuộc sống hàng ngày của người đó bị suy giảm. Những ai trải qua SUD tiếp tục sử dụng chất này ngay cả khi họ biết nó đang gây ra hoặc sẽ gây ra vấn đề. Các triệu chứng có thể từ trung bình đến nặng, trong đó nghiện ngập (addiction) là dạng SUD nghiêm trọng nhất [4] [5].
Bạn có thể tham khảo video “What is addiction” của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA), nếu muốn tìm hiểu kỹ hơn về “sự nghiện”, tại đây: https://www.youtube.com/watch?v=Vrb99pSgW7I
Thực trạng rối loạn Sử dụng Chất kích thích (SUD) ở Thanh niên
Từng được gọi là sự nghiện hoặc lạm dụng ma túy, chứng rối loạn sử dụng chất kích thích (SUD) có thể gây ra những hậu quả có hại cho thanh thiếu niên và thanh niên, gây ảnh hưởng đến sự phát triển của não bộ, góp phần gây ra các vấn đề sức khỏe mãn tính và mở đường cho các hành vi nguy hiểm khác. Một số rối loạn sử dụng chất gây nghiện phổ biến nhất ở Hoa Kỳ liên quan đến rượu, thuốc phiện, chất kích thích và cần sa [6].
Sử dụng chất gây nghiện ở những người trưởng thành trẻ tuổi là một vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng. Những người trưởng thành trẻ tuổi ở Hoa Kỳ (18 đến 25 tuổi) có tỷ lệ tiêu thụ rượu và ma túy bất hợp pháp luôn ở mức cao nhất. Cùng với đó là đỉnh điểm về tỷ lệ rối loạn sử dụng chất gây nghiện (SUD) ở thanh niên, với tỷ lệ mắc chứng rối loạn sử dụng rượu và tỷ lệ rối loạn sử dụng ma túy ở những người trưởng thành trẻ tuổi luôn cao hơn so tất cả các nhóm tuổi khác [7]. Afifi và cộng sự (2016) cũng nhận thấy tại Canada, SUD ở những người trẻ tuổi rất phổ biến và thanh niên là những người có tỷ lệ mắc SUD cao hơn cả.
Ngoài ra, việc sử dụng chất gây nghiện trong thanh thiếu niên có thể đơn thuần là sử dụng nhất thời, cho đến rối loạn sử dụng chất kích thích (SUD) một cách nghiêm trọng [8]. Sharon Levy (2020) đã chỉ ra rằng các hậu quả cấp tính và lâu dài bao gồm từ ít nguy hiểm đến đe dọa tính mạng, tùy thuộc vào chất, hoàn cảnh và tần suất sử dụng. Tuy nhiên, ngay cả khi chỉ là sử dụng nhất thời, chất gây nghiện có thể mang đến những ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe người sử dụng, ví dụ như quá liều, các hành vi bạo lực, và hậu quả của việc quan hệ tình dục không an toàn (ví dụ, mang thai, lây nhiễm bệnh qua đường tình dục). Sử dụng chất kích thích cũng cản trở sự phát triển trí não của thanh thiếu niên phụ thuộc vào liều lượng mà họ sử dụng. Việc thường xuyên sử dụng rượu, cần sa, nicotin hoặc các loại ma túy khác trong thời kỳ thanh thiếu niên, thường gây nên tỷ lệ rối loạn sức khỏe tâm thần cao hơn, hoạt động kém hơn ở tuổi trưởng thành và tỷ lệ nghiện cao hơn ở lứa tuổi khác.
Sự thật về thế giới của những thanh niên sử dụng chất kích thích
Nhóm tuổi bắt đầu từ 18 và kéo dài từ giữa đến cuối những năm 20 thường là nhóm tuổi sử dụng nhiều chất kích thích nhất, như rượu, Cocaine và Cần sa. Trải qua giai đoạn trưởng thành, trở thành một thanh niên thuộc một phần của cuộc sống, mang đến những thách thức độc đáo. Đây thường là giai đoạn của cuộc đời mà mọi người rời xa cha mẹ, bắt đầu học đại học, nhập ngũ, bắt đầu sự nghiệp hoặc lập gia đình riêng. Mặc dù mỗi người đều có con đường riêng của mình, nhưng không thể phủ nhận rằng giai đoạn này là thời điểm chuyển giao và gặp nhiều căng thẳng đối với người trưởng thành trẻ tuổi. Trong khi một số người bắt đầu thử nghiệm với ma túy và rượu khi còn trẻ và một số dừng lại cho đến khi họ lớn hơn, thì nhiều người lại bắt đầu ở độ tuổi thanh niên. Điều này có thể là do mong muốn thử nghiệm, áp lực xã hội hay môi trường, hoặc tình trạng sức khỏe tâm thần của họ [9].
Liệu rằng bạn đã từng nghi ngại hoặc thắc mắc về lý do nhiều thanh niên lại sử dụng và lạm dụng chất kích thích như vậy? Cùng tìm hiểu sự thật ở đây!
Để dễ tiếp cận hơn, bạn có thể bắt đầu bằng cách xem qua video “How Addiction Happens” (tạm dịch: Sự nghiện xảy ra như thế nào):https://www.youtube.com/watch?v=eYHfkg-He9c
Đây là video được sản xuất từ chính một gia đình có người con trai đã mất vì vô tình sử dụng quá liều heroin/fentanyl vào ngày sinh nhật thứ 22, tháng 12 năm 2015. Ý nghĩa của video này được chia sẻ nhằm giúp thanh thiếu niên và gia đình của họ tránh khỏi con đường nghiện ngập đau đớn, thông qua việc hiểu cách nghiện bắt đầu và làm thế nào để ngăn chặn nó.
Trong bài diễn thuyết ở TED Talks với tiêu đề “Everything you think you know about addiction is wrong” (tạm dịch: Tất cả mọi thứ mà bạn nghĩ rằng bạn biết về sự nghiện đều sai lầm), Johann Hari đã nói về lý do và cốt lõi của sự nghiện là vì không thể chịu đựng nổi khi sống trên đời. Hãy nghĩ ‘nghiện’ là sự gắn kết. Johann cho rằng: “Khi bị tổn thương, cô độc hay thất bại trước cuộc đời, bạn sẽ gắn kết với thứ gì đó cho bạn sự bình an. Nó có thể là cờ bạc, phim khiêu dâm, có thể là cocain, cần sa, nhưng bạn sẽ gắn kết với thứ gì đó, vì đó là bản chất của bạn. Đó là điều chúng ta khao khát khi là người”. Nếu có hứng thú, mời bạn xem video đầy đủ, tại đây: https://www.youtube.com/watch?v=PY9DcIMGxMs&t=459s
Và giờ hãy xem qua những phân tích, nghiên cứu khoa học về vấn đề này. Đầu tiên, phần não bao gồm trung tâm khen thưởng phát triển ở thanh thiếu niên, kiểm soát việc ra quyết định, tự quản lý, ức chế tự nhiên, cân bằng năng lượng và tính linh hoạt nhận thức nằm ở phía trước não được gọi là thùy trán. Việc thùy trán không phát triển đầy đủ cho đến giữa độ tuổi 20 của một người, khiến một số nhà nghiên cứu liên hệ sự trưởng thành chậm trễ này với xu hướng đưa ra những phán đoán không đáng tin cậy của những người trưởng thành trẻ tuổi và nguy cơ lạm dụng chất kích thích [9].
Cộng đồng, gia đình, tình bạn, môi trường và động cơ cá nhân của một người cũng có thể là những yếu tố giải thích cho việc lạm dụng chất kích thích. Đối với một số người, thử nghiệm với ma túy và rượu trước khi bắt đầu tuổi trưởng thành được coi là một phần của quá trình khám phá căn tính. Đối với những người khác, ma túy có thể được sử dụng như một cách để hòa nhập với bạn bè đồng trang lứa. Ví dụ nếu bạn bè xung quanh của một thanh niên đều sử dụng rượu hoặc ma túy thì nhiều khả năng chính người đó cũng sẽ sử dụng chúng. Trong một số trường hợp khác, cá nhân có thể sử dụng ma túy và rượu để tự điều trị nếu họ bị đau đớn về thể chất hoặc các vấn đề về sức khỏe tinh thần như trầm cảm và lo âu [9]. Có thể thấy, xem xét việc lạm dụng chất gây nghiện ở thanh niên trong bối cảnh đa dạng như môi trường gia đình, áp lực xã hội hay các vấn đề tình bạn, tình yêu mà giới trẻ đặc biệt dễ bị tổn thương là vô cùng quan trọng và cần thiết. Bởi khi những người trẻ tuổi đấu tranh để chấp nhận, thay đổi theo những yếu tố như vậy, họ có thể dùng đến ma túy và rượu cùng nhiều chất kích thích khác.
Ngoài ra, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) cũng đã chỉ ra các yếu tố rủi ro đối với việc sử dụng chất có nguy cơ cao ở thanh thiếu niên, có thể bao gồm [10]:
- Tiền sử gia đình sử dụng chất gây nghiện
- Thái độ thuận lợi của cha mẹ đối với hành vi
- Giám sát của cha mẹ kém
- Sử dụng chất gây nghiện của cha mẹ
- Gia đình từ chối xu hướng tính dục hoặc bản dạng giới
- Liên kết với các đồng nghiệp phạm pháp hoặc sử dụng chất gây nghiện
- Thiếu kết nối trường học
- Thành tích học tập thấp
- Lạm dụng tình dục trẻ em
- Vấn đề sức khỏe tâm thần
Nhìn chung, những người sử dụng chất gây nghiện trong thời kỳ đầu của tuổi vị thành niên hoặc thanh niên có nhiều khả năng mắc rối loạn sử dụng chất kích thích (SUD) cao hơn và phải đối mặt với thách thức đó cùng nhiều mối nguy hại trong suốt cuộc đời sau này của họ. Bởi vậy, điều quan trọng là phải xác định những người trẻ tuổi mắc SUD càng sớm càng tốt và cung cấp các lựa chọn điều trị phù hợp với nhu cầu cá nhân của họ [9]. Trong phần tiếp theo, chúng ta sẽ tìm hiểu sâu hơn về rối loạn sử dụng chất kích thích dựa trên DSM – V – TR và mối liên hệ giữa sức khỏe tinh thần và SUD.
Tài liệu tham khảo
[1] Whiteford HA, Ferrari AJ, Degenhardt L, Feigin V, Vos T. (2015). The Global Burden of Mental, Neurological and Substance Use Disorders: An Analysis from the Global Burden of Disease Study 2010. PLoS ONE 10(2): e0116820. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0116820
[2] CDC. (2022). Substance Use Disorders (SUDs). https://www.cdc.gov/dotw/substance-use-disorders/index.html
[3] Vũ Lành. (2020). Nuôi con thời 4.0: Cơn lốc chất kích thích tấn công giới trẻ Việt Nam. Truy cập 26/12/2022, từ https://baophapluat.vn/nuoi-con-thoi-40-con-loc-chat-kich-thich-tan-cong-gioi-tre-viet-nam-post353952.html
[4] NIH. (2021). Substance Use and Co-Occurring Mental Disorders.
[5] Rivera, H.C & Balasanova, A. (2020). What Is a Substance Use Disorder?
[6]Mental Health and Substance Use Disorder in Teens and Young Adults https://www.charliehealth.com/areas-of-care/substance-use-disorders
[7]Afifi, T. O., Nicholson, R., Martins, S. S., & Sareen, J. (2016). A Longitudinal Study of the Temporal Relation Between Problem Gambling and Mental and Substance Use Disorders Among Young Adults. The Canadian Journal of Psychiatry, 61(2), 102–111.
[8] Levy, S. (2022). Drug and Substance Use in Adolescents. https://www.msdmanuals.com/professional/pediatrics/problems-in-adolescents/drug-and-substance-use-in-adolescents
[9] Young Adults And Addiction
https://www.addictioncenter.com/addiction/young-adults/
[10] CDC. (2022). High-Risk Substance Use Among Youth
https://www.cdc.gov/healthyyouth/substance-use/index.htm
