Ghen tị là một trong những cảm xúc phổ biến trong cuộc sống. Chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp những vấn đề xoay quanh đến ghen tị trong nhiều tình huống xã hội khác nhau: học sinh ghen tị với nhau về điểm số, đồng nghiệp ghen tị trước mức lương của đối phương,… Ngoài ra, việc xuất hiện của mạng xã hội khiến cho tình trạng này càng trở nên phổ biến và rộng rãi hơn khi chúng ta dễ dàng nhìn thấy hình ảnh về cuộc sống của người khác. Ghen tị thường được xem là một cảm xúc tiêu cực, nhưng có một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, ghen tị có thể có những ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển cá nhân và cộng đồng. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ mang đến một góc nhìn khác về sự ghen tị và những lợi ích nó có thể mang lại cho cuộc sống của chúng ta.
1. Ghen tị và các khái niệm liên quan
Khái niệm:
Theo từ điển Cambridge: “Ghen tị là cảm giác muốn có hoặc làm được điều gì mà người khác đang có hoặc đang làm, thường kèm theo cảm giác tự ti, thất bại hoặc tình trạng không bình thường.”
Theo từ điển APA: “Ghen tị là một cảm xúc không thoải mái, đôi khi là tiêu cực, phát sinh khi ai đó muốn có điều gì mà chúng ta không có hoặc ai đó đang có điều mà chúng ta muốn có.”
“Envy” và “jealousy” là hai khái niệm khác nhau về cảm xúc và ý nghĩa. Mặc dù hai từ này thường được sử dụng đồng nghĩa trong ngôn ngữ thông thường, nhưng trong một số trường hợp, chúng được sử dụng để chỉ hai loại cảm xúc khác nhau.
“Envy” thường được sử dụng để chỉ một cảm xúc ghen tỵ khi bạn muốn sở hữu một thứ mà người khác đang có. Điều này có thể là vật chất như tiền bạc, xe hơi, nhà cửa, hoặc là một phẩm chất như năng lực, thành tích, địa vị xã hội, và sự nổi tiếng. “Envy” thường dẫn đến một cảm giác không thoải mái, khó chịu và thường bao gồm sự muốn giành lại thứ mà mình không có.
“Jealousy“, trong khi đó thường được sử dụng để chỉ một cảm xúc ghen tỵ khi bạn sợ mất mất điều gì đó mà bạn hiện đang có cho người khác hoặc cho người bạn đang yêu. Điều này có thể là tình cảm, quan tâm, hoặc thậm chí là sự tín nhiệm. “Jealousy” thường gây ra một cảm giác bất an, sợ hãi và thường bao gồm sự lo lắng về việc mất điều gì đó quan trọng.
Một cách để phân biệt hai khái niệm này là: “envy” liên quan đến sự khao khát sở hữu thứ gì đó mà người khác đã có, trong khi “jealousy” liên quan đến sự bảo vệ điều gì đó mà bạn đã có.
2. Ghen tị độc hại và ghen tị lành mạnh
Lange và Crusius (2014) đã thực hiện một loạt các thí nghiệm để tìm hiểu về đặc điểm của ghen tị độc hại và ghen tị lành mạnh, cũng như sự khác biệt giữa hai loại ghen tị này.
Các kết quả cho thấy ghen tị độc hại và ghen tị lành mạnh khác biệt về cảm xúc, khuynh hướng hành động và kết quả đạt được. Cụ thể, ghen tị độc hại thường đi kèm với cảm giác giận dữ và sự muốn hạ bệ người khác để giảm bớt sự đau đớn của bản thân, trong khi ghen tị lành mạnh thường đi kèm với sự ngưỡng mộ và khát khao cải thiện bản thân mà không làm hại người khác.
Hơn nữa, các thí nghiệm cũng chỉ ra rằng ghen tị độc hại và ghen tị lành mạnh khác nhau về khởi nguồn và động lực. Cụ thể, trong khi ghen tị độc hại thường bắt nguồn từ sự so sánh xã hội và sự tự ti, ghen tị lành mạnh thường bắt nguồn từ nhu cầu tự phát triển và nâng cao bản thân.
Tổng quan, các nghiên cứu này đã giúp phân biệt rõ ràng giữa ghen tị độc hại và ghen tị lành mạnh, từ đó đưa ra những cách tiếp cận khác nhau để xử lý và kiểm soát sự ghen tị trong cuộc sống. (Lange, J., & Crusius, J. 2014)
3. Phương tiện định vị bản thân
Một nghiên cứu của các nhà khoa học tại Đại học California – Irvine (UCI) và Đại học Buffalo, New York (UB) trên tạp chí Emotion (2015) đã chỉ ra rằng sự ghen tị có thể giúp con người định vị bản thân tốt hơn.
Trong nghiên cứu này, các nhà khoa học đã thực hiện các thử nghiệm với 200 sinh viên đại học về sự ghen tị trong các tình huống khác nhau. Kết quả cho thấy, khi các sinh viên cảm thấy ghen tị với những người có kỹ năng hoặc thành tích tốt hơn mình, họ có xu hướng đánh giá bản thân mình cao hơn và cảm thấy tự tin hơn về khả năng của mình.
Nghiên cứu này còn cho thấy, sự ghen tị có thể kích thích con người học hỏi và cải thiện kỹ năng của mình để đạt được thành công như những người mà họ ghen tỵ. Tuy nhiên, nếu sự ghen tị được áp dụng quá mức và trở nên quá mức, nó có thể dẫn đến những hậu quả tiêu cực như căm ghét, căm phẫn, ác cảm và bất mãn với cuộc sống. (Smith, R. H., Kim, S. H., & Parrott, W. G. 2015)
4. Ghen tị là động lực phát triển bản thân
Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Emotion (2009) chỉ ra rằng sự ghen tị có thể là động lực cho sự phát triển bản thân. Nghiên cứu này phát hiện ra rằng khi người ta cảm thấy ghen tị với người khác, họ có xu hướng cải thiện kỹ năng và năng lực của mình để đạt được những mục tiêu tương tự. Điều này cho thấy sự ghen tị có thể thúc đẩy sự cạnh tranh và nỗ lực của con người trong việc phát triển bản thân.
Nghiên cứu của Van de Ven, N., Zeelenberg, M., & Pieters, R. (2009) mang tên “Leveling up and down: The experiences of benign and malicious envy” tập trung vào việc phân tích các trải nghiệm của những người có cảm xúc ghen tị với người khác. Nghiên cứu này đã phát hiện ra rằng sự ghen tị có thể được chia thành hai loại: benign envy (ghen tị lành tính) và malicious envy (ghen tị độc hại). Benign envy là trạng thái ghen tị khơi dậy khát khao để nâng cao bản thân, trong khi malicious envy là trạng thái ghen tị mang tính tiêu cực, khiến người ta muốn người khác thất bại hoặc không thành công.
Kết quả của nghiên cứu cho thấy, sự khác biệt giữa benign envy và malicious envy có ảnh hưởng rõ rệt đến cảm xúc và hành vi của người ghen tị. Những người kinh nghiệm benign envy thường cảm thấy khao khát học hỏi và phấn khích, trong khi những người trải qua malicious envy thường cảm thấy tức giận và muốn gây tổn thương cho người khác.
Vậy nên, cảm xúc ghen tị có thể thúc đẩy và chi phối hành vi của chúng ta nhằm thỏa mãn cảm xúc muốn được công nhận và tôn trọng. Các hành vi đó đều hướng đến mục đích nâng cao năng lực của bản thân
5. Một số giải pháp để kiểm soát sự ghen tị
- Nhận thức về cảm xúc của bản thân: Đầu tiên, hãy nhận ra rằng ghen tị là một cảm xúc tự nhiên và không đáng trách. Việc dành thời gian quan sát và nhận biết những suy nghĩ và cảm xúc ghen tị khi chúng xuất hiện là điều cần thiết lúc này.
- Phân tích nguyên nhân: Tìm hiểu nguyên nhân gây ra sự ghen tị của bạn. Đó có thể là do sự so sánh với người khác, là cảm giác thiếu tự tin, hoặc nỗi sợ mất điều gì đó quan trọng với bản thân. Hiểu nguyên nhân sẽ giúp bạn tìm cách xử lý hiệu quả hơn.
- Tự yêu thương và tôn trọng bản thân: Hãy tập trung vào những khía cạnh tích cực của bản thân và nhìn nhận giá trị của mình. Hãy thể hiện sự tự yêu thương và tôn trọng bản thân, và nhớ rằng bạn cũng có những đặc điểm và thành tựu đáng quý.
- Giao tiếp cởi mở và chân thành: Hãy chia sẻ cảm xúc của bạn với người khác một cách chân thành và mở lòng lắng nghe những gì họ nói. Giao tiếp là cách giúp xây dựng lòng tin và cùng nhau tìm ra giải pháp.
- Tránh so sánh và cạnh tranh vô ích: Hãy tránh so sánh mình với người khác một cách không lành mạnh và nhận ra rằng mỗi người đều có những mặt tích cực và hạn chế riêng. Tập trung vào sự phát triển cá nhân và mục tiêu của chính mình, trở thành phiên bản tốt hơn của bản thân.
- Tìm sự hỗ trợ từ chuyên gia: Trong trường hợp ghen tị gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống và mối quan hệ của bạn, hãy xem xét việc tìm sự hỗ trợ từ các chuyên gia như nhà tâm lý học hoặc nhà tư vấn để tìm hiểu cách xử lý ghen tị một cách chi tiết và hiệu quả hơn.
Trên đây là gợi ý một số giải pháp, tuy nhiên mỗi người sẽ có cách giải quyết vấn đề riêng, và quan trọng là bạn tìm ra được những phương pháp phù hợp với bản thân.
Biên tập: Rena Nguyễn
Tài liệu tham khảo:
- Chan K. (2023). Envy vs. Jealousy: Is There a Difference? Verywellmind. Truy xuất từ: https://www.verywellmind.com/envy-vs-jealousy-is-there-a-difference-7109842
- Van de Ven, N., Zeelenberg, M., & Pieters, R. (2009). Leveling up and down: The experiences of benign and malicious envy. Emotion, 9(3), 419-429. doi: 10.1037/a0015669. Tham khảo tại: Google Scholar: https://scholar.google.com/scholar?hl=en&as_sdt=0%2C5&q=Leveling+up+and+down%3A+The+experiences+of+benign+and+malicious+envy&btnG=
- Smith, R. H., Kim, S. H., & Parrott, W. G. (2015). Envy helps to improve self-evaluation and self-knowledge. Emotion, 15(5), 615-628. doi: 10.1037/emo0000085. PMID: 26214533.
- Lange, J., & Crusius, J. (2014). Dispositional envy revisited: unraveling the motivational dynamics of benign and malicious envy. Personality and Social Psychology Bulletin, 41(2), 284-294. doi: 10.1177/0146167214564959. Truy xuất từ: https://doi.org/10.1177/0146167214564959
- APA. (2021). Envy. Trong từ điển APA (American Psychological Association) trực tuyến. Truy xuất từ: https://dictionary.apa.org/envy
- Cambridge Dictionary. (n.d.). Envy. In Cambridge trực tuyến. Truy xuất từ: https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/envy
