Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao một số nhà tham vấn dường như biết cách kết nối sâu sắc với thân chủ của họ, trong khi những người khác lại gặp khó khăn? Câu trả lời có thể nằm ở khả năng tự khám phá bản thân (self-exploration) của họ. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá tại sao việc tự nhận thức và phát triển bản thân lại quan trọng đến vậy đối với những người muốn trở thành nhà tham vấn xuất sắc, đồng thời tìm hiểu các phương pháp hiệu quả để bắt đầu hành trình tự khám phá của chính mình.
1. Tự khám phá bản thân: Nền tảng của nghề tham vấn
Tự khám phá bản thân là quá trình chúng ta tìm hiểu sâu sắc về chính mình, bao gồm các giá trị, niềm tin, cảm xúc, và trải nghiệm của bản thân. Đối với một nhà tham vấn, đây không chỉ là một hoạt động tự phát triển cá nhân mà còn là một yêu cầu đạo đức nghề nghiệp [1].
Tại sao việc này lại quan trọng đến vậy? Hãy tưởng tượng bạn đang cố gắng giúp một người khác tìm đường trong một mê cung, trong khi chính bạn cũng đang lạc lối. Thật khó khăn phải không? Tương tự như vậy, một nhà tham vấn cần hiểu rõ về bản thân mình trước khi có thể hiểu và giúp đỡ người khác một cách hiệu quả.
Corey và Corey (2021) nhấn mạnh rằng “Những cách hiệu quả nhất để bạn hướng dẫn thân chủ dựa trên hành vi mà bạn mô hình hóa và bằng cách bạn kết nối với họ” [2]. Điều này có nghĩa là, càng hiểu rõ về bản thân, bạn càng có khả năng tạo ra những kết nối có ý nghĩa và trở thành một hình mẫu tích cực cho thân chủ của mình.
2. Lợi ích của việc tự khám phá bản thân trong nghề tham vấn
a. Nâng cao khả năng đồng cảm và hiểu biết thân chủ
Khi bạn hiểu rõ về những trải nghiệm, cảm xúc và thách thức của chính mình, bạn sẽ dễ dàng đồng cảm với thân chủ hơn. Ví dụ, nếu bạn đã trải qua và vượt qua nỗi sợ hãi khi phải nói trước đám đông, bạn sẽ có thể hiểu sâu sắc hơn về những gì một thân chủ đang trải qua khi họ chia sẻ về nỗi sợ tương tự.
b. Nhận diện và quản lý các vấn đề cá nhân
Mỗi người đều có những “điểm mù” (blind spots) và định kiến (biases) riêng. Việc tự khám phá giúp bạn nhận ra những điều này và ngăn chúng ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình tham vấn. Chẳng hạn, nếu bạn nhận ra mình có xu hướng khó chịu với những người nói nhiều, bạn có thể chủ động làm việc để vượt qua điều này, đảm bảo rằng mọi thân chủ đều được đối xử công bằng và tôn trọng.
c. Tăng cường sự tự tin và năng lực chuyên môn
Hiểu rõ về điểm mạnh và điểm yếu của bản thân giúp bạn tự tin hơn trong vai trò nhà tham vấn. Bạn sẽ biết khi nào mình có thể giúp đỡ hiệu quả và khi nào cần giới thiệu thân chủ đến một chuyên gia khác phù hợp hơn.
3. Các lĩnh vực cần tự khám phá và phương pháp thực hiện
a. Giá trị cá nhân và niềm tin
Mỗi người đều có một hệ thống giá trị và niềm tin riêng, được hình thành từ trải nghiệm sống, nền tảng văn hóa và giáo dục. Nhận thức rõ về điều này giúp bạn tránh áp đặt quan điểm cá nhân lên thân chủ.
Phương pháp thực hiện:
- Viết nhật ký phản tư (reflective journaling): Hãy dành thời gian mỗi ngày để viết về những giá trị quan trọng nhất đối với bạn và tại sao chúng lại quan trọng.
- Thực hành chánh niệm (mindfulness): Meditation có thể giúp bạn nhận thức rõ hơn về suy nghĩ và cảm xúc của mình.
b. Trải nghiệm sống và những tổn thương chưa được chữa lành
Mỗi người đều có những trải nghiệm khó khăn trong quá khứ. Việc nhận diện và xử lý những tổn thương này giúp bạn tránh việc vô tình chuyển dịch ngược (countertransference) chúng vào mối quan hệ với thân chủ.
Phương pháp thực hiện:
- Tham gia tham vấn – trị liệu cá nhân: Đây là một cách hiệu quả để khám phá và xử lý các vấn đề cá nhân dưới sự hướng dẫn của một chuyên gia.
- Chia sẻ trong nhóm đồng đẳng (peer support groups): Trao đổi với những người cùng ngành có thể mang lại những góc nhìn mới về trải nghiệm của bạn.
c. Điểm mạnh, điểm yếu và giới hạn bản thân
Hiểu rõ về khả năng và hạn chế của mình giúp bạn phát huy tối đa thế mạnh và cải thiện những điểm yếu.
Phương pháp thực hiện:
- Phân tích SWOT cá nhân: Đánh giá điểm mạnh (Strengths), điểm yếu (Weaknesses), cơ hội (Opportunities) và thách thức (Threats) của bản thân.
- Nhận phản hồi từ người khác: Hãy mạnh dạn hỏi ý kiến đồng nghiệp, giám sát viên hoặc bạn bè về điểm mạnh và điểm cần cải thiện của bạn.
4. Ứng dụng kết quả tự khám phá vào thực hành tham vấn
a. Nhận diện và quản lý hiện tượng chuyển dịch và phản chuyển dịch
Chuyển dịch (transference) xảy ra khi thân chủ vô tình chuyển cảm xúc hoặc kỳ vọng từ các mối quan hệ trong quá khứ sang nhà tham vấn. Ngược lại, chuyển dịch ngược (countertransference) là khi nhà tham vấn phản ứng với thân chủ dựa trên trải nghiệm cá nhân của mình [3].
Ví dụ: Nếu bạn nhận ra mình có xu hướng cảm thấy khó chịu với những thân chủ gợi nhắc về một người thân khó tính của bạn, đó có thể là dấu hiệu của chuyển dịch ngược. Nhận biết điều này giúp bạn có thể chủ động điều chỉnh phản ứng của mình, đảm bảo mọi thân chủ đều được đối xử công bằng.
b. Thiết lập ranh giới lành mạnh trong mối quan hệ tham vấn
Hiểu rõ về bản thân giúp bạn xác định và duy trì ranh giới phù hợp với thân chủ. Điều này bao gồm việc biết khi nào cần giữ khoảng cách chuyên nghiệp và khi nào có thể chia sẻ trải nghiệm cá nhân một cách phù hợp để hỗ trợ thân chủ.
c. Phát triển phong cách tham vấn cá nhân phù hợp
Mỗi nhà tham vấn đều có phong cách riêng, được hình thành từ kiến thức chuyên môn, trải nghiệm cá nhân và tính cách. Tự khám phá giúp bạn phát triển một phong cách tham vấn chân thực và hiệu quả, phản ánh đúng con người thật của bạn.
Kết luận
Tự khám phá bản thân không phải là một điểm đến mà là một hành trình liên tục. Khi bạn tiếp tục phát triển và trưởng thành, hiểu biết về bản thân cũng sẽ ngày càng sâu sắc hơn. Đây là nền tảng quan trọng để trở thành một nhà tham vấn xuất sắc, có khả năng tạo ra sự thay đổi tích cực trong cuộc sống của thân chủ.
Hãy bắt đầu hành trình tự khám phá của bạn ngay từ hôm nay. Bạn có thể bắt đầu bằng cách dành vài phút mỗi ngày để suy ngẫm về bản thân, viết nhật ký, hoặc tham gia một nhóm hỗ trợ đồng nghiệp. Hãy nhớ rằng, càng hiểu rõ về bản thân, bạn càng có khả năng trở thành một nhà tham vấn hiệu quả và đáng tin cậy.
Tài liệu tham khảo:
[1] American Counseling Association. (2014). ACA Code of Ethics. Alexandria, VA: Author.
[2] Corey, G., & Corey, M. S. (2021). Becoming a helper (8th ed.). Cengage Learning.
[3] Gelso, C. J., & Hayes, J. A. (2007). Countertransference and the therapist’s inner experience: Perils and possibilities. Routledge.
[4] Norcross, J. C., & VandenBos, G. R. (2018). Leaving it at the office: A guide to psychotherapist self-care (2nd ed.). The Guilford Press.
[5] Skovholt, T. M., & Trotter-Mathison, M. (2016). The resilient practitioner: Burnout and compassion fatigue prevention and self-care strategies for the helping professions (3rd ed.). Routledge.
