Nghề tham vấn trị liệu là một công việc đầy thử thách nhưng cũng vô cùng ý nghĩa, cho phép chúng ta góp phần hỗ trợ và cải thiện cuộc sống của người khác. Tuy nhiên, trước khi quyết định theo đuổi con đường này, có rất nhiều yếu tố cần được cân nhắc kỹ lưỡng. Bài viết dưới đây sẽ đi sâu phân tích những khía cạnh quan trọng mà bạn nên xem xét trước khi bước chân vào nghề tham vấn trị liệu.
I. Những yêu cầu về năng lực và phẩm chất cá nhân
1. Khả năng lắng nghe và thấu cảm
- Lắng nghe tích cực (active listening) là kỹ năng cốt lõi của nhà tham vấn
- Thấu cảm (empathy) là khả năng hiểu và chia sẻ cảm xúc với thân chủ
- Cụ thể, trong một buổi tham vấn, nhà tham vấn – trị liệu cần chú ý lắng nghe không chỉ nội dung ngôn từ mà cả cảm xúc, ngôn ngữ cơ thể của thân chủ để nắm bắt đầy đủ vấn đề.
2. Năng lực tự nhận thức cao
- Nhận biết rõ các giá trị, niềm tin, định kiến của bản thân
- Hiểu được những điểm mạnh và hạn chế của mình
- Ví dụ, một nhà tham vấn cần ý thức được nếu mình có định kiến với một nhóm đối tượng cụ thể nào đó để tránh ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình trị liệu. Nhiều khi, định kiến nằm ngầm ẩn và khó có thể nhận thấy rõ ràng, nếu thiếu đi năng lực tự thức sắc bén.
3. Khả năng kiểm soát cảm xúc và stress
- Duy trì sự ổn định cảm xúc khi làm việc với các ca phức tạp
- Có chiến lược quản lý stress hiệu quả
- Một ví dụ là việc thực hành chánh niệm (mindfulness) hàng ngày để giảm căng thẳng
4. Tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề
- Phân tích thông tin từ nhiều góc độ
- Đưa ra các giải pháp sáng tạo cho vấn đề của thân chủ
- Ví dụ: Sử dụng phương pháp brainstorming để tìm ra các cách tiếp cận mới cho một ca khó
III. Yêu cầu về đào tạo và chuyên môn
1. Trình độ học vấn
- Tối thiểu cần bằng Thạc sĩ về Tham vấn, Tâm lý học hoặc lĩnh vực liên quan (cần nghiên cứu kĩ yêu cầu của quốc gia, vùng bạn làm việc)
- Có thể cần học thêm các chứng chỉ chuyên sâu tùy theo định hướng (Ví dụ: Kĩ năng tham vấn, Liệu pháp CBT, Chứng chỉ tham vấn hôn nhân gia đình…)
2. Thực hành có giám sát
- Số giờ thực hành dưới sự hướng dẫn của chuyên gia giàu kinh nghiệm
- Giúp phát triển kỹ năng và tự tin trước khi hành nghề độc lập
3. Giấy phép hành nghề
- Đáp ứng các yêu cầu về bằng cấp, thực hành và thi sát hạch của từng quốc gia/bang/vùng.
- Cần phải liên tục cập nhật kiến thức và tái cấp phép định kỳ
- Quy định khác nhau ở từng khu vực, cần tham khảo kĩ các quy định của khu vực nơi bạn sẽ hành nghề
4. Học tập suốt đời
- Tham gia các khóa đào tạo, hội thảo để nâng cao chuyên môn
- Cập nhật các phương pháp, kỹ thuật mới trong lĩnh vực
IV. Những thách thức của nghề nghiệp
1. Áp lực cảm xúc cao
- Tiếp xúc thường xuyên với những câu chuyện đau buồn, khó khăn của thân chủ
- Nguy cơ kiệt sức cảm xúc (emotional burnout) nếu không biết cách tự chăm sóc bản thân
- Ví dụ, một nhà tham vấn làm việc chủ yếu với nạn nhân của bạo lực gia đình có thể cảm thấy quá tải về mặt tinh thần sau một thời gian
2. Ranh giới nghề nghiệp
- Cân bằng giữa sự thấu cảm và duy trì khoảng cách chuyên nghiệp
- Tránh tạo ra các mối quan hệ kép (dual relationships) hay mối quan hệ đa chiều với thân chủ
- Chẳng hạn, một nhà tham vấn cần cẩn trọng để không trở thành bạn thân của thân chủ, điều này có thể ảnh hưởng đến tính khách quan trong điều trị
3. Trách nhiệm đạo đức và pháp lý
- Tuân thủ các quy tắc đạo đức nghề nghiệp
- Đối mặt với các tình huống khó xử về mặt đạo đức
- Ví dụ: Cần biết khi nào cần phá vỡ tính bảo mật để bảo vệ an toàn cho thân chủ hoặc người khác
4. Áp lực về kết quả điều trị
- Kỳ vọng từ thân chủ và gia đình họ về sự tiến bộ nhanh chóng
- Khó khăn trong việc đo lường kết quả điều trị tâm lý
- Ví dụ, một số thân chủ hoặc gia đình thân chủ có thể không kiên nhẫn nếu không thấy kết quả ngay lập tức, gây áp lực cho nhà tham vấn
V. Động lực và ý nghĩa nghề nghiệp
1. Cơ hội giúp đỡ người khác
- Tác động tích cực đến cuộc sống của thân chủ
- Chứng kiến sự thay đổi và phát triển của họ
- Chẳng hạn như cơ hội nhìn thấy một thân chủ vượt qua được trầm cảm và quay lại cuộc sống bình thường
2. Phát triển bản thân
- Học hỏi liên tục từ trải nghiệm của thân chủ
- Nâng cao khả năng hiểu biết về con người và các vấn đề tâm lý
- Ví dụ, qua việc lắng nghe câu chuyện của nhiều thân chủ, nhà tham vấn có cái nhìn sâu sắc hơn về bản chất con người
3. Tính linh hoạt trong công việc
- Có thể làm việc trong nhiều môi trường khác nhau (phòng khám, trường học, tổ chức…)
- Cơ hội tự mở phòng tư vấn – tham vấn – trị liệu riêng
- Ví dụ: Một nhà tham vấn có thể làm việc part-time tại trường học vào ban ngày và mở phòng tham vấn riêng vào buổi tối
Kết luận
Quyết định trở thành một nhà tham vấn trị liệu là một quyết định nghề nghiệp quan trọng, đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng về nhiều khía cạnh. Có thể thấy, đây là một nghề vừa mang lại nhiều ý nghĩa, vừa đặt ra không ít thách thức. Việc cần làm đó là bạn hãy đánh giá khả năng, động lực của bản thân cũng như xây dựng tinh thần sẵn sàng đối mặt với những khó khăn có thể gặp phải. Sau khi xem xét kĩ lưỡng, nếu nhận thấy mình phù hợp và có đam mê với công việc này, hãy chuẩn bị chắc chắn về mặt chuyên môn và tâm lý để bước vào con đường trở thành một nhà tham vấn trị liệu chuyên nghiệp. Hãy nhớ rằng, đây là một hành trình học hỏi và phát triển không ngừng, đòi hỏi sự kiên trì và tận tâm của bạn. Chúc bạn có nhiều trải nghiệm ý nghĩa và niềm vui trên hành trình nghề nghiệp phía trước!
Tài liệu tham khảo:
[1] Corey, G., Corey, M. S., & Callanan, P. (2015). Issues and Ethics in the Helping Professions. Cengage Learning.
[2] Norcross, J. C., & Guy, J. D. (2007). Leaving It at the Office: A Guide to Psychotherapist Self-Care. Guilford Press.
[3] Herlihy, B., & Corey, G. (2015). Boundary Issues in Counseling: Multiple Roles and Responsibilities. American Counseling Association.
[4] American Counseling Association. (2014). ACA Code of Ethics.
[5] Corey, G. (2017). Theory and Practice of Counseling and Psychotherapy. Cengage Learning.
[6] Wheeler, A. M., & Bertram, B. (2015). The Counselor and the Law: A Guide to Legal and Ethical Practice. American Counseling Association.
