Giả sử chúng tôi đã chuyển đổi giới tính của bạn bạn từ nam thành nữ hoặc nữ thành nam. Hoặc giả sử chúng tôi thay đổi dân tộc hoặc văn hóa của bạn. Có khi chúng tôi đã đánh tráo bạn ngay khi sinh ra sang một gia đình khác. Bạn sẽ khác biệt như thế nào? Với những thay đổi mạnh mẽ như vậy, không rõ liệu bạn có còn là bạn không! Giới tính, văn hóa và gia đình là những phần không thể thiếu trong hành trình phát triển và bản dạng của bất kỳ ai. 

Ảnh hưởng giới tính – Gender Influences

Nam nữ khác nhau về mặt sinh lý ở nhiều khía cạnh ảnh hưởng đến hành vi. Một số vùng não lớn hơn ở nam giới và tương tự như ở nữ giới (Cahill, 2006). Một số gene nhất định hoạt động mạnh hơn trong não nam giới và các gene khác hoạt động về trung bình mạnh hơn trong não bộ nữ giới (Reinius và cộng sự, 2008). 

Mặc dù có sự khác biệt về não bộ, nhưng hầu hết các khác biệt về hành vi là rất nhỏ hoặc không đáng kể. Tuy nhiên, một số khác biệt thường nhất quán. Đàn ông, nói chung cao lớn và khỏe hơn, ném mạnh hơn và đánh nhau thường xuyên hơn (Hyde, 2005). Trung bình, các bé trai năng động hơn, trong khi các bé gái có khả năng tự kiểm soát tốt hơn (Else-Quest, Hyde, Goldsmith, & Van Hulle, 2006). Đàn ông có nhiều khả năng giúp người lạ thay lốp xe bị xịt hơn, nhưng phụ nữ có nhiều khả năng hỗ trợ chăm sóc lâu dài hơn (Eagly & Crowley, 1986). Bạn càng sở hữu nhiều giày dép thì xác suất bạn là nữ càng cao. Đàn ông và phụ nữ có xu hướng cầm sách theo nhiều cách khác nhau, như thể hiện trong hình 5.19. 

Trung bình, nữ giới nhận diện khuôn mặt và các biểu cảm tốt hơn nam giới (Chen & Haviland-Jones, 2000; Hall & Matsumoto, 2004; Heisz, Pottruff, & Shore, 2013). Người ta đã ghi nhận từ lâu về mức độ đàn ông thường xuyên hiểu sai nụ cười của phụ nữ, nhầm lẫn giữa sự thân thiện với hứng thú tình dục. Các nhà tâm lý học từng giải thích xu hướng này là do suy nghĩ thèm muốn khao khát, cho đến khi họ phát hiện ra điều trái ngược cũng đúng: Khi một người phụ nữ cố gắng thể hiện hứng thú tình dục, nhiều người đàn ông lại hiểu sai biểu hiện của cô ấy là sự thân thiện đơn thuần (Farris, Treat, Viken, & McFall, 2008). Rõ ràng, đàn ông kém chính xác hơn trong việc nhận biết các biểu hiện cảm xúc, theo cách này hay cách khác. 

Khi chỉ đường, nam giới có nhiều khả năng sử dụng phương hướng và khoảng cách — chẳng hạn như “đi bốn dãy nhà về phía đông. . . ” trong khi nữ giới có nhiều khả năng sử dụng các điểm mốc hơn – chẳng hạn như “đi cho đến khi bạn thấy thư viện. . . ” (Saucier và cộng sự, 2002). Hình 5.20 so sánh cách chỉ đường của nam và nữ (Rahman, Andersson, & Govier, 2005). Tương tự, ở khỉ, chuột và một số loài vật khác, con đực hoạt động tốt hơn con cái trong mê cung không có điểm mốc, trong khi con cái nhớ các điểm mốc tốt hơn (Jones, Braithwaite, & Healy, 2003; Williams, Barnett, & Meck, 1990). Tuy nhiên, nếu buộc phải dựa vào điểm mốc hoặc khoảng cách, cả nam giới và nữ giới đều nhớ tốt (Spelke, 2005). 

Một điểm khác biệt nữa đó là: Phụ nữ xin lỗi nhiều hơn đàn ông. Tại sao lại như vậy? Trong một nghiên cứu, đàn ông và phụ nữ ghi nhật ký về tần suất họ đã làm điều gì đó mà lẽ ra họ phải xin lỗi, tần suất họ xin lỗi, tần suất họ nghĩ người khác nên xin lỗi và tần suất người đó xin lỗi. Đàn ông cho biết có ít trường hợp họ nên xin lỗi và ít trường hợp người khác phải xin lỗi hơn (Schumann & Ross, 2010). Nghĩa là, đàn ông thường nhún vai với một điều gì đó không quan trọng, trong khi phụ nữ muốn nói hoặc nghe câu “Tôi xin lỗi.” Bạn có thể thấy sự khác biệt này là nguồn gốc của xích mích mẫu thuẫn giữa nam và nữ. Tuy nhiên, kiểu hành vi này có thể khác nhau giữa các nền văn hóa, và chúng ta nên chờ các nghiên cứu đa văn hóa trước khi đưa ra kết luận rộng rãi. (Tái bút: Một câu châm ngôn tuyệt vời của một người đàn ông: “Nếu tôi đã làm bất cứ điều gì mà đáng lẽ tôi cần xin lỗi thì tôi đã sẵn sàng để được tha thứ.”) 

Okay, đàn ông và phụ nữ khác nhau ở những cách cư xử linh tinh khác. Vậy thì họ khác nhau về khả năng trí tuệ như thế nào? Cho đến nay như chúng ta có thể nói, hoàn toàn không có sự khác biệt (Halpern và cộng sự, 2007; Hyde, 2005; Levine, Vasilyeva, Lourenco, Newcombe, & Huttenlocher, 2005; Spelke, 2005). Hầu hết mọi người tin rằng đàn ông giỏi toán hơn. Nam giới làm tốt môn toán hơn nữ giới ở những quốc gia mà nam giới có địa vị kinh tế và chính trị cao hơn nữ giới. Ở những quốc gia mà nam và nữ có địa vị gần như ngang nhau, không có sự khác biệt về thành tích toán (Guiso, Monte, Sapienza, & Zingales, 2008). Ở Hoa Kỳ, trung bình, thứ hạng và điểm bài kiểm tra toán chuẩn hóa của nữ giới ngang bằng hoặc cao hơn nam giới trong hầu hết các lớp toán từ tiểu học đến đại học (Hyde, Lindberg, Linn, Ellis, & Williams, 2008; Spelke, 2005). 

Một ngoại lệ đối với quy tắc này là nam giới làm tốt hơn các bài toán hình học, chẳng hạn như trong trong hình 5.21. Với những nhiệm vụ đơn giản hơn , chúng ta thấy có một chút lợi thế của nam giới ngay cả ở trẻ sơ sinh (Moore & Johnson, 2008; Quinn & Liben, 2008). Tuy nhiên, những kết quả này không nhất thiết chỉ ra sự khác biệt về khả năng bẩm sinh. Các cậu bé thường dành nhiều thời gian hơn cho các hoạt động đòi hỏi sự chú ý đến các góc độ và phương hướng, tạo cơ hội để học các kỹ năng liên quan. Những cô gái trẻ dành 10 giờ chơi trò chơi điện tử hành động đã thu hẹp đáng kể khoảng cách nam nữ trong các nhiệm vụ không gian trực quan (Feng, Spence, & Pratt, 2007). Do đó, có vẻ như nam giới và nữ giới khác nhau về sở thích nhiều hơn là năng lực.

Đại kiện tướng trong cờ vua là nam nhiều hơn nữ. Tuy nhiên, một nghiên cứu cho thấy rằng các bé trai và bé gái bắt đầu chơi cờ vua ở trình độ ngang nhau và tiến bộ với tỷ lệ như nhau. Lý do chính khiến nhiều nam giới hơn nữ giới đạt được cấp độ cao nhất là do số lượng bé trai chơi cờ vua nhiều hơn số bé gái (Chabris & Glickman, 2006). 

Nam nữ thể hiện sự khác biệt về sở thích từ thời thơ ấu cho đến khi trưởng thành. Ngoài ra, nam giới có nhiều khả năng dành toàn bộ sức lực cho một mối quan tâm duy nhất, trong khi nữ giới có nhiều khả năng phát triển nhiều mối quan tâm khác nhau (Valla & Ceci, 2014; Wang, Eccles & Kenny, 2013). 

Cách nuôi dạy con cái chắc chắn góp phần vào sự phát triển các mối quan tâm khác nhau. Ví dụ, những đứa trẻ xem một quảng cáo truyền hình chỉ cho thấy các bé trai đang chơi với một món đồ chơi cụ thể nào đó nói rằng đây là một món đồ chơi “chỉ dành cho các bé trai” (Pike & Jennings, 2005). Tuy nhiên, có cả sự đóng góp từ khuynh hướng sinh học. Khỉ đực thích chơi với thứ mà mọi người coi là “đồ chơi của con trai”, chẳng hạn như bóng và ô tô đồ chơi, còn khỉ cái thích chơi với “đồ chơi của con gái”, chẳng hạn như một con búp bê (Alexander & Hines, 2002; Hassett, Siebert, & Wallen, 2008). Trong số trẻ sơ sinh từ 3 đến 8 tháng tuổi (còn quá nhỏ để có nhiều kinh nghiệm với đồ chơi), các bé gái nhìn vào búp bê nhiều hơn so với xe tải đồ chơi, trong khi các bé trai nhìn vào cả hai như nhau (Alexander, Wilcox, & Woods, 2009). 

Thuyết phục hơn, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng các bé gái tiếp xúc với nồng độ hormone nam testosterone cao hơn mức trung bình trong quá trình phát triển trước khi sinh thì có xu hướng chơi đồ chơi của bé trai nhiều hơn mức trung bình với các bé gái khác (Berenbaum, Duck, & Bryk, 2000; Nordenström, Servin, Bohlin, Larsson, & Wedell, 2002; Pasterski và cộng sự, 2005). (Một số bà mẹ sản sinh nhiều testosterone hơn, và một số trong số đó xâm nhập vào thai nhi đang phát triển.) Ngược lại, khi phụ nữ mang thai tiếp xúc với các hóa chất cản trở testosterone, con trai của họ tỏ ra ít quan tâm đến đồ chơi của con trai hơn ở độ tuổi từ 3 đến 6 (Swan và cộng sự, 2010). Những kết quả này cho thấy rằng sở thích của nam và nữ khác nhau vì lý do sinh học cũng như xã hội. 

Vai trò giới  – Gender Roles

Hành vi của con người phụ thuộc một phần vào vai trò giới, những hoạt động khác nhau mà xã hội mong đợi ở nam và nữ. Vai trò giới đôi khi hạn chế sự lựa chọn của mọi người. Ví dụ, vai trò giới truyền thống không khuyến khích một số phụ nữ theo đuổi sở thích hoặc cơ hội nghề nghiệp được coi là quá nam tính. Vai trò giới cũng có thể là một vấn đề đối với nam giới. Trong nhiều nền văn hóa, nam thanh niên trẻ tuổi được yêu cầu phải giết một con vật to lớn hoặc chịu đựng những cơn đau khắc nghiệt để chứng tỏ bản lĩnh của họ. Ở Hoa Kỳ, một số đàn ông cảm thấy cần phải đánh nhau hoặc tham gia vào các hành vi rủi ro khác để chứng tỏ bản lĩnh đàn ông của họ (Vandello, Bosson, Cohen, Burnaford, & Weaver, 2008). 

Sinh học ảnh hưởng đến một số khía cạnh của vai trò giới: Ví dụ, chỉ phụ nữ mới có thể nuôi con nhỏ, và nam giới nói chung có lợi thế về sức mạnh thể chất. Tuy nhiên, nhiều vai trò giới là phong tục do xã hội đặt ra. Bạn coi việc nhóm lửa là công việc của đàn ông hay phụ nữ? Còn đan rổ thì sao? Trồng hoa màu? Vắt sữa bò? Câu trả lời khác nhau giữa các xã hội khác nhau (Wood & Eagly, 2002). Các nền văn hóa cũng quyết định địa vị tương đối của nam và nữ. Nói chung, nếu một nền văn hóa sống trong những điều kiện đòi hỏi phải săn bắn, chiến đấu hoặc sử dụng sức mạnh thể chất khác, thì nam giới có địa vị cao hơn nữ giới. Khi lương thực dồi dào và kẻ thù ít, đàn ông và đàn bà có địa vị bình đẳng hơn. 

Trong một vài thập kỷ qua, vai trò giới đã thay đổi theo nhiều cách ở nhiều quốc gia. Ở Hoa Kỳ, Canada và Châu Âu, phụ nữ có xu hướng học đại học, theo đuổi sự nghiệp và độc lập về tài chính cao hơn nhiều so với trước đây. Phụ nữ cũng tham gia chính trị hoặc các vị trí lãnh đạo khác, một thời từng hiếm xảy ra thì nay đã trở nên phổ biến. Tuy nhiên, phong tục hẹn hò có vẻ ít thay đổi. Mặc dù có những trường hợp ngoại lệ, hầu hết mọi người vẫn mong đợi rằng người đàn ông mời người phụ nữ khi hẹn hò, đón rước bạn gái, thanh toán hầu hết các chi phí, đưa bạn gái về nhà và chủ động hôn hoặc tiếp xúc tình dục khác (Eaton & Rose, 2011). 

Lý do đằng sau sự khác biệt giới

Reasons behind Gender Differences

Sự khác biệt về giới phản ánh cả những ảnh hưởng về mặt sinh học và xã hội. Các ảnh hưởng sinh học bao gồm: kích thước và sức mạnh cơ thể lớn hơn của nam giới, cũng như ảnh hưởng rõ ràng của hormone trước khi sinh đến sở thích sau này của trẻ. Ảnh hưởng xã hội bao gồm những kỳ vọng mà cha mẹ truyền đạt cho con cái. Ngay cả với trẻ sơ sinh 6 và 9 tháng tuổi, các bà mẹ nói chuyện với con gái kiểu trò chuyện tâm tình nhiều hơn và nói chuyện với con trai theo kiểu chỉ dẫn nhiều hơn (Clearfield & Nelson, 2006). Ở độ tuổi sơ sinh, bản thân trẻ không biết đi cũng như không biết nói, do đó, sự khác biệt trong cách trò chuyện là thể hiện hành vi của người mẹ chứ không phải phản ứng của người mẹ đối với hành vi của trẻ sơ sinh. Vai trò giới khác nhau đáng kể giữa các nền văn hóa (xem Hình 5.22). 

Trong một nghiên cứu, các nhà nghiên cứu đã thiết lập camera và micro để nghe trộm các gia đình trong một bảo tàng khoa học. Con trai và con gái dành khoảng thời gian ngang nhau để xem mỗi vật trưng bày, và cha mẹ dành khoảng thời gian ngang nhau để nói cho con trai và con gái cách sử dụng mỗi vật trưng bày, nhưng trung bình, các bậc cha mẹ cung cấp cho con trai những lời giải thích khoa học gấp ba lần trẻ em gái, bất kể chúng hỏi bao nhiêu câu hỏi (Crowley, Callanen, Tenenbaum, & Allen, 2001).

Source: Kalat, J. W. (2017). Introduction to psychology (11ed). Boston, MA: Cengage Learning.