Trong thời kì đầu, tâm lý học là một lĩnh vực đầy tham vọng, mong đợi tìm ra một lý thuyết toàn diện có thể cách mạng hóa sự hiểu biết của chúng ta và áp dụng rộng rãi vào tất cả các khía cạnh của trải nghiệm. Một bài tổng quan đánh giá về lịch sử thời đầu của ngành tâm lý học (Borch-Jacobsen & Shamdasani, 2012) đã trích dẫn lời một nhà tâm lý học đã nói về “cơ hội tuyệt vời để một nhà tâm lý học tương lai để đạt được danh tiếng lớn hơn cả Newton,” một nhà tâm lý học khác dự đoán rằng tên của một nhà tâm lý học vĩ đại sẽ là “sự kết hợp của Copernicus và Darwin, ”và một nhà tâm lý học khác nói rằng“ tình trạng tâm lý học hiện nay đòi hỏi một Darwin mới về tâm trí. ” Sigmund Freud đã tự đề cử mình một cách tự cao tự đại: “Nhân loại qua thời gian đã phải chịu đựng từ khoa học hai sự công kích lớn vì tình yêu ngây thơ với chính mình. Đầu tiên là khi khoa học nhận ra rằng trái đất của chúng ta không phải là trung tâm của vũ trụ. . . . Lần thứ hai là khi các nghiên cứu sinh học cướp đi đặc quyền đặc biệt của con người là được tạo ra một cách đặc biệt, cho thấy con người có nguồn gốc từ thế giới động vật. . . . Nhưng khao khát của con người đối với sự vĩ đại đang phải chịu đòn lần thứ ba và cay đắng nhất từ nghiên cứu tâm lý học hiện nay, vốn đang cố gắng chứng minh cho ‘cái tôi’ của mỗi người trong chúng ta rằng họ thậm chí không phải là chủ nhân trong chính ngôi nhà mình, mà họ phải mãi mãi hài lòng với những thông tin nhỏ nhặt nhất về những gì đang diễn ra trong tâm trí của mình mà họ không hề biết”(Freud, 1915/1935, trang 252). Sau đó, các nhà hành vi học có tham vọng cao cả: khám phá ra các định luật học tập đơn giản, tương tự như các định luật vật lý. Họ hy vọng phát biểu những định luật đó với độ chính xác toán học và áp dụng chúng nói chung để giải thích và dự đoán hầu như tất cả các hành vi.
Hầu hết các nhà tâm lý học ngày nay ít khi tin rằng một lý thuyết toàn diện về hành vi sẽ xuất hiện hoặc rằng bất kỳ ai cũng đủ tiêu chuẩn trở thành Copernicus hoặc Darwin của tâm lý học. Phần lớn họ cố gắng trả lời những câu hỏi giới hạn hơn. Nghiên cứu cơ bản (Basic research) tìm kiếm lý thuyết vì lợi ích của chính nó, chẳng hạn như hiểu các quá trình học tập và trí nhớ. Nghiên cứu ứng dụng (Applied research) giải quyết các vấn đề thực tế, chẳng hạn như cách giúp trẻ em khuyết tật học tập. Hai loại nghiên cứu này bổ trợ lẫn nhau. Hiểu các quy trình cơ bản giúp các nhà nghiên cứu ứng dụng phát triển các biện pháp can thiệp hiệu quả. Những nhà tâm lý học làm việc hướng tới các giải pháp thực tế đôi khi phát hiện ra các nguyên tắc quan trọng về mặt lý thuyết.
Trong nhiều năm, các nhà hành vi, những người phản đối các nghiên cứu về ý thức, đã đúng, vì các nhà nghiên cứu không có cách nào để thực hiện bất kỳ nghiên cứu có ý nghĩa nào về chủ đề này. Bắt đầu từ những năm 1980, một số nhà nghiên cứu đã tìm ra những cách thông minh để xác định các quá trình của bộ não liên quan đến ý thức.
Một lĩnh vực khác đang phát triển nhanh chóng là khoa học thần kinh (neuroscience). Các kỹ thuật quét não mới hiện cho phép các nhà nghiên cứu kiểm tra hoạt động của não mà không cần mở hộp sọ. Ngày nay, khoa học thần kinh ảnh hưởng đến gần như mọi khía cạnh của tâm lý học. Tâm lý học tiến hóa (Evolutionary psychology) là một điểm nhấn mới khác. Những động vật cư xử theo những cách nhất định đã sống sót, sinh sản và trở thành tổ tiên của chúng ta. Những người có hành vi thất bại trong sinh sản sẽ không di truyền lại gen của họ. Trong một số trường hợp, chúng ta có thể cho rằng những áp lực về chọn lọc đã dẫn đến những hành vi hiện tại của chúng ta.
Trong nhiều thập kỷ, các nhà nghiên cứu quan tâm đến tính cách chủ yếu tập trung vào những gì có thể xảy ra, chẳng hạn như sợ hãi, tức giận và buồn bã. Lĩnh vực tương đối mới – tâm lý học tích cực (positive psychology) – nghiên cứu các khuynh hướng và trải nghiệm khiến mọi người hạnh phúc, hiệu quả và thành công.
Các lĩnh vực ứng dụng mới cũng phát triển. Các nhà tâm lý học sức khỏe (health psychologists) nghiên cứu sức khỏe của mọi người bị ảnh hưởng như thế nào bởi các hành vi, chẳng hạn như hút thuốc, uống rượu, hoạt động tình dục, tập thể dục, chế độ ăn uống và phản ứng với căng thẳng. Họ cũng cố gắng giúp mọi người thay đổi hành vi của mình để tăng cường sức khỏe tốt hơn.
Các nhà tâm lý học thể thao (sports psychologists) áp dụng các nguyên lý tâm lý để giúp các vận động viên đặt mục tiêu, rèn luyện và tập trung nỗ lực
Ngày nay, các nhà tâm lý học đã mở rộng phạm vi để tính đến sự đa dạng của con người nhiều hơn. Vào thời kì đầu, vào khoảng năm 1900, tâm lý học đã cởi mở hơn với phụ nữ so với hầu hết các ngành học khác, nhưng ngay cả như vậy, cơ hội dành cho phụ nữ vẫn bị hạn chế (Milar, 2000). Mary Calkins, một nhà nghiên cứu trí nhớ thời đầu, được xem là sinh viên tốt nghiệp tâm lý học xuất sắc nhất của Harvard, đã bị từ chối bằng tiến sĩ vì truyền thống của Harvard chỉ trao bằng cho nam giới (Scarborough & Furomoto, 1987). Tuy nhiên, bà đã từng là chủ tịch của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ, giống như Margaret Washburn, một phụ nữ quan trọng khác trong những ngày đầu của ngành tâm lý học.
Ngày nay, nữ giới chiếm gần 3/4 bằng tiến sĩ tâm lý học (PhD) mới và giữ nhiều vai trò lãnh đạo trong các tổ chức tâm lý. Sinh viên dân tộc thiểu số nhận được bằng cử nhân và thạc sĩ về tâm lý học gần như tương ứng với tỉ lệ của họ trong tổng dân số. Tuy nhiên, số lượng sinh viên người Mỹ gốc Phi và gốc Tây Ban Nha nhận được bằng tiến sĩ thấp hơn so với chuẩn dân số, như thể hiện trong ▼ Hình 1.9 (Trung tâm Phân tích và Nghiên cứu Lực lượng Lao động Tâm lý, 2007).
Hình 1.9 Các nhóm dân tộc tính theo tỷ lệ phần trăm dân số Hoa Kỳ và tỷ lệ phần trăm số người nhận bằng tiến sĩ tâm lý học trong năm 2005. (Nguồn: Trung tâm Phân tích và Nghiên cứu Lực lượng Lao động Tâm lý, 2007)
Tương lai của tâm lý học sẽ ra sao? Có một vài xu hướng khả dĩ được dự báo. Vì tiến bộ trong lĩnh vực y học đã cho phép con người sống lâu hơn, tâm lý học về lão hóa ngày càng được coi trọng. Do kiệt quệ tài nguyên thiên nhiên và biến đổi khí hậu, con người sẽ phải thay đổi cách sống của mình theo nhiều cách mà chúng ta không thể lường trước. Thuyết phục mọi người thay đổi hành vi là một nhiệm vụ của cả chính trị gia và nhà tâm lý học.
| Kiểm tra kiến thức Tâm lý học ngày nay ít tham vọng hơn so với đầu những năm 1900 như thế nào? |
Source: Kalat, J. W. (2017). Introduction to psychology (11ed). Boston, MA: Cengage Learning.
