Tiếp cận Phổ Quát & Tiếp cận Cá Biệt

Nomothetic approach & Idiographic approach

Bạn sẽ thường xuyên nghe thấy một số người nói về các quan điểm và thái độ của một người bình thường. Vậy bạn có phải là một người bình thường ? Ở một số khía cạnh, có lẽ là có. Bạn có thể có chiều cao trung bình, mức độ quan tâm bình thường đến các môn thể thao Olympic hoặc thái độ bình thường về loài chim cánh cụt. Nhưng tôi ngờ rằng bạn hoặc bất kỳ ai bạn gặp thì đều bình thường ở các khía cạnh khác nhau. Tính cách của con người thì khác nhau theo nhiều khía cạnh.

Tuy nhiên, các nhà tâm lý học muốn kiểm tra tất cả các biến đó cho một số mục đích nghiên cứu nhất định. Ít nhất, họ học muốn xác định các khía cạnh chính của những tính cách khác nhau, để có thể khám phá một số nguyên nhân về sự khác biệt trong tính cách và để dự đoán tốt hơn về hành vi của các cá nhân. 

Các nhà tâm lý học nghiên cứu tính cách theo hai cách tiếp cận, đó là Tiếp cận Phổ Quát – Nomothetic approach  và Tiếp cận Cá Biệt – Idiographic approach. Từ nomothetic(nahmuhthehtick) bắt nguồn từ Hy lạp là nomothetes,  nghĩa là “người hành pháp”. Tiếp cận Phổ Quát là tìm kiếm những đặc điểm chung trong tính cách dựa trên nghiên cứu một nhóm người. Ví dụ chúng ta có thể đưa ra một tuyên bố phổ quát rằng những người hướng ngoại có xu hướng làm quen với người lạ nhiều hơn. Hầu hết các nghiên cứu về tính cách sử dụng cách tiếp cận phổ quát. 

Ngược lại, từ Cá biệt – Idiographic  dựa trên từ gốc idio-, nghĩa là cá nhân (cùng một gốc xuất hiện trong từ idiosyncratic nghĩa là đặc biệt đối với một cá nhân). Tiếp cận Cá Biệt tập trung vào nghiên cứu kỹ lưỡng từng cá nhân, tìm hiểu xem điều gì đặc biệt ở họ. Ví dụ, một nhà tâm lý học có thể nghiên cứu mục đích sống của một người, tâm trạng, và phản ứng. Kết luận chỉ được áp dụng cho người này chứ không phải người khác. 

Đặc điểm tính cách và các trạng thái tính cách

Personality Traits and States

Các nhà khí tượng học phân biệt giữa khí hậu (điều kiện thông thường) và thời tiết (tình trạng hiện tại). Ví dụ, khí hậu ở Scotland thì ẩm ướt và mát mẻ hơn khí hậu ở Texas, nhưng vào một ngày cụ thể thì thời tiết có thể ấm hơn ở Scotland và mát mẻ ở Texas. Tương tự như vậy, các nhà tâm lý học phân biệt giữa tính cách bền vững và tâm trạng thất thường. 

Xu hướng nhất quán trong hành vi như là nhút nhát, thù địch, hoặc nói nhiều được coi là một đặc điểm tính cách – trait. Ngược lại, trạng thái- state là sự kích hoạt tạm thời của một hành vi cụ thể. Ví dụ, lúc nào cũng lo âu là một đặc điểm, nhưng ngay lúc này thấy sợ hãi  là một trạng thái. Thói quen im lặng là một đặc điểm, nhưng im lặng trong thư viện là một trạng thái. Một đặc điểm tính cách giống như  khí hậu, là giá trị trung bình theo thời gian. Tuy nhiên, cũng như khí hậu có thể thay đổi, đặc điểm tính cách không phải luôn luôn là nhất quán 100%. Cả đặc điểm và trạng thái đều mô tả tính cách chứ không phải chỉ giải thích hành vi. Khi nói một người đang lo âu và im lặng thì điều này không giải thích điều gì. Chúng chỉ đơn thuần là mô tả những gì mà chúng ta cố gắng giải thích. 

Source: Kalat, J. W. (2017). Introduction to psychology (11ed). Boston, MA: Cengage Learning.

Ghi chú:

Đặc điểm tính cách – tương tự như – khí hậu

Trạng thái tính cách – tương tự như – thời tiết