Có thể thay đổi tính cách không? Câu trả lời từ khoa học
Bạn có bao giờ tự hỏi liệu mình có thể thay đổi tính cách của bản thân không? Đây là một câu hỏi quan trọng, không chỉ đối với những ai đang muốn cải thiện bản thân, mà còn đối với các nhà tâm lý học nghiên cứu về sự phát triển của con người. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu câu trả lời từ góc độ khoa học.
- Tính ổn định của tính cách
Trước hết, các nghiên cứu cho thấy tính cách con người có xu hướng khá ổn định theo thời gian. Điều này được thể hiện qua hai khía cạnh:
- Sự ổn định thứ hạng: Đây là việc thứ hạng của một người về một đặc điểm tính cách trong một nhóm vẫn tương đối ổn định theo thời gian. Ví dụ, nghiên cứu của Hampson và cộng sự (2007) cho thấy sự ổn định thứ hạng ở mức trung bình của các đặc điểm tính cách chính yếu từ thuở ấu thơ cho tới tuổi vị thành niên.
- Sự ổn định trung bình: Đây là mức độ mà một đặc điểm tính cách thay đổi (tăng hoặc giảm) theo thời gian. Nghiên cứu của Costa & McCrae và Roberts & DelVecchio (2000) cho thấy tính cách có sự ổn định trung bình khá cao trong suốt cuộc đời.
Có nhiều nguyên nhân giải thích cho sự ổn định này:
- Yếu tố sinh học và di truyền: Khoảng 20-60% đặc điểm tính khí được quyết định bởi gen.
- Tiến trình tiếp diễn dị loại: Nhiều xu hướng cảm xúc và hành vi căn bản được duy trì trong suốt cuộc đời, dù biểu hiện có thể thay đổi.
- Nguyên lý tiếp nối tích lũy: Tính cách có xu hướng ổn định hơn theo thời gian.
- Sự tương tác con người – môi trường: Con người thường chọn và tạo ra môi trường phù hợp với tính cách của mình.
- Khả năng thay đổi của tính cách
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là tính cách không thể thay đổi. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh khả năng thay đổi của tính cách:
- Nghiên cứu của Block & Robbins cho thấy sự thay đổi trong lòng tự tôn từ tuổi 14 đến 23.
- Một nghiên cứu 20 năm với lãnh đạo AT&T cho thấy sự thay đổi trong nhiều đặc điểm tính cách như tham vọng, tự chủ, và động lực lãnh đạo.
Nguyên nhân của sự thay đổi có thể đến từ:
- Những thay đổi xã hội: Ví dụ như “đồng hồ xã hội” của Helson, tạo áp lực thay đổi để phù hợp với kỳ vọng xã hội.
- Thay đổi vai trò xã hội: Như khi bắt đầu công việc đầu tiên hoặc trở thành cha mẹ.
- Thay đổi mục tiêu cuộc đời: Thuyết Chọn lọc Cảm xúc Xã hội của Cartensen cho thấy người cao tuổi thường tập trung vào những điều khiến họ hạnh phúc hơn.
- Những trải nghiệm sống quan trọng.
III. Kết quả từ các nghiên cứu dài hạn
Nghiên cứu của Roberts, Walton & Viechtbauer (2006) cho thấy sự thay đổi của Big Five theo tuổi tác:
- Mức độ “hướng ngoại” giảm dần.
- Mức độ “dễ chịu” và “tận tâm” tăng dần.
- Mức độ “nhiễu tâm” giảm dần.
- Mức độ “sẵn sàng trải nghiệm” tăng trong tuổi vị thành niên, sau đó giảm dần.
Kelly và Conley (1987) trong nghiên cứu 50 năm về hôn nhân cho thấy đặc điểm “nhiễu tâm” và sự thiếu kiểm soát có ảnh hưởng lớn đến sự bất ưng thuận trong mối quan hệ và nguy cơ ly hôn.
Specht, Egloff, & Schmukle (2011) phát hiện “Hiệu ứng La Dolce Vita” ở người cao tuổi, khi một số đặc điểm tích cực về mặt xã hội có xu hướng suy giảm sau tuổi 60.
- Gợi ý về cách tác động tích cực đến tính cách
Nếu bạn muốn thay đổi tính cách, đây là một số gợi ý:
- Nhận diện nhu cầu thay đổi: Xác định rõ điều bạn muốn thay đổi và lý do.
- Thay đổi hành vi cụ thể: Ví dụ, để tăng tính “hướng ngoại”, bạn có thể bắt đầu bằng việc chủ động trò chuyện với người lạ mỗi ngày.
- Duy trì thói quen mới: Kiên trì thực hiện những hành vi mới cho đến khi chúng trở thành thói quen.
- Vượt qua rào cản: Nhận biết và vượt qua những rào cản như sự thoải mái với hiện trạng, xu hướng đổ lỗi, và sự ưa thích ổn định.
Kết luận
Tóm lại, tính cách con người vừa có tính ổn định, vừa có khả năng thay đổi. Mặc dù có những yếu tố bẩm sinh và môi trường tạo nên sự ổn định, nhưng với nỗ lực và phương pháp đúng đắn, chúng ta hoàn toàn có thể tác động tích cực đến tính cách của mình.
Vậy bạn nghĩ sao? Bạn có muốn thay đổi điều gì trong tính cách của mình không? Hãy nhớ rằng, mỗi bước nhỏ đều có thể dẫn đến những thay đổi lớn trong tương lai. Hãy bắt đầu hành trình khám phá và phát triển bản thân ngay từ hôm nay!
Nguồn: Larsen, R. J., & Buss, D. M. (2017). Personality psychology: Domains of knowledge about human nature (6th ed). Boston: McGraw Hill.
