MODULE 3.2 Chất gây nghiện và tác dụng của chúng
Sau khi học xong module này, bạn sẽ có thể:
- Cách các loại thuốc tác động đến hành vi con người dựa trên những hiểu biết về synapse thần kinh.
- Phân biệt được các loại thuốc khác nhau dựa trên chức năng của chúng: Thuốc có tác dụng kích thích (Chất kích thích), Thuốc gây ảo giác (Chất gây ảo giác), Thuốc giảm lo âu, Thuốc phiện.
- Diễn giải sơ lược một số các cơ chế hình thành việc lạm dụng thuốc.
Nếu bạn sẽ thử thay đổi một vài kết nối của một chiếc máy tính ngẫu nhiên, bạn có thể tạo ra một
“trạng thái thay đổi” của chiếc máy tính, nhưng hầu như không cải tiến. Việc cho các loại thuốc vào não người cũng có phần giống như sự thay đổi về các kết nối trên máy tính, khi mà phần lớn các loại thuốc đều có tác dụng tạm thời làm suy giảm chức năng não bộ. Thông qua việc nghiên cứu, kiểm tra nhũng tác dụng của những loại thuốc này lên não bộ, chúng ta sẽ có thêm những cái nhìn rõ ràng hơn về cách thức mà não bộ chúng ta hoạt động khi vận hành một cách bình thường. Ở chương 15, chúng ta sẽ cùng nghiên cứu về sự lạm dụng và nghiện, trong đó có cả chứng nghiện rượu. Nội dung được đề cập ở chương này dưới đây, nhấn mạnh về nội dung mà cách các loại thuốc hoạt động.
Các loại thuốc về thần kinh, tác động lên các synapse bằng nhiều hình thức khác nhau. Một số loại thuốc khi tác dụng, chúng sẽ liên kết vào các thụ thể thần kinh và kích hoạt các thụ thể này, giống như là cơ chế của chìa khóa – ổ khóa vậy. Một số loại thuốc khác thì có tác dụng làm tăng hay giảm sự giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh, hay làm giảm đi sự tái hấp thu của các chất dẫn truyền này (là quá trình mà các chất dẫn truyền thần kinh sau khi được giải phóng, quay trở lại tế bào thần kinh nơi đã giải phóng chúng). Một số loại thuốc khác có tác dụng làm tăng các hoạt động tại các synpase thần kinh, còn được biết với cái tên là “chất chủ vận” , cái tên này vốn dựa trên một từ của Hy Lạp là “Người đối trọng” hay “Chiến binh”. Một số loại thuốc khác nữa thì làm giảm các hoạt động tại các synap thần kinh, còn gọi là “chất đối vận”, cũng từ một từ Hy Lạp có ý nghĩa là “Kẻ thù”.
Chất kích thích Stimulants
Chất kích thích là loại chất làm tăng năng lượng, sự tỉnh táo và hoạt động. Amphetamine, methamphetamine và cocaine ngăn chặn protein mà tế bào thần kinh tiền synapse sử dụng để tái hấp thu dopamine hoặc serotonin sau khi giải phóng chúng, hoặc đảo ngược nó để giải phóng dopamine thay vì tái hấp thu (Beuming et al., 2008; Calipari & Ferris, 2013). Kết quả là, các loại thuốc kích thích làm tăng cường tác động của các chất dẫn truyền đó tại các cơ quan thụ cảm của chúng. Các synapse dopamine rất quan trọng đối với hầu hết mọi thứ thúc đẩy mạnh mẽ con người, từ tình dục và thức ăn đến âm nhạc, cờ bạc và trò chơi điện tử (Koepp et al., 1998; Maldonado et al., 1997; Salimpoor et al., 2013).
Cocain từ lâu đã có sẵn ở dạng bột của phức chất hóa học cocaine hydrochloride, chúng ta có thể hít, ngửi chất này. Trước năm 1985, các duy nhất để tăng hiệu quả của hydrochloride cocaine là chuyển nó sang cocaine gốc tự do – là cocaine đã loại bỏ hydrochloride. Cocaine gốc tự do đi thẳng vào não một cách nhanh chóng và liên tục, từ đó, tăng cường mạnh mẽ trải nghiệm sử dụng thuốc. Crack cocaine (cocaine đá), có mặt lần đầu vào 1985, là cocaine đã chuyển thành dạng đá tự do, có thể sử dụng ngay. Nó được gọi là “crack” bởi vì nó tạo ra tiếng vỡ khi hút thuốc. Crack tạo ra một loạt hiệu ứng mạnh mẽ chỉ sau vài giây.
Các hiệu ứng hành vi của thuốc kích thích phụ thuộc vào liều lượng dùng. Chẳng hạn như khi dùng ở mức liều lượng thấp, tác dụng của các chất kích thích này làm tăng chú ý của người sử dụng. Trên thực tế amphetamine thường được kê cho chứng rối loạn giảm tập trung, dưới tên thương mại là Adderall. Tuy nhiên, nếu là ở liều cao hơn, amphetamine và cocaine dẫn đến lú lẫn, giảm khả năng chú ý và bốc đồng. Đi kèm với đó là các tác động về thể chất bao gồm nhịp tim, huyết áp và nhiệt độ cơ thể cao hơn, và nguy cơ co giật, tổn thương phổi, đau tim.
Khi amphetamine hoặc cocaine đi vào não, chúng có tác dụng làm tăng sự kích thích và thường là tạo ra các cảm giác dễ chịu là chủ yếu. Tuy nhiên, bởi vì những loại thuốc này ức chế sự tái hấp thu dopamine và các chất dẫn truyền khác, tốc độ chất dẫn truyền bị tẩy khỏi synapse nhanh hơn tốc độ mà các neuron tiền synapse có thể thay thế chúng. Trong vài giờ tiếp theo, nguồn cung cấp chất dẫn truyền của neuron tiến synapse giảm dần và người dùng bắt đầu cảm thấy buồn ngủ nhẹ và cảm giác trầm cảm, kéo dài cho đến khi các neuron có thể xây dựng lại nguồn cung ứng các chất dẫn truyền thần kinh khác.
Methylphenidate (Ritalin), một loại thuốc thường được kê đơn cho chứng rối loạn giảm tập trung, chất này hoạt động giống như cocaine, tác động lên cùng các synapse (Volkow, Wang, & Fowler, 1997; Volkow et al, 1998). Sự khác biệt là methylphenidate, được dùng dưới dạng viên uống, và dần dần tác dụng lên não bộ trong một giờ hoặc hơn và giảm từ từ trong nhiều giờ sau đó. Do đó, nó không đột ngột tạo ra “cơn sốt” trải nghiệm, thứ mà khiến cho crack cocaine gây nghiện mạnh với người dùng.
Câu hỏi đặt ra là, nếu một người dùng methylphenidate cho chứng rối loạn giảm tập trung, liệu họ có bị tăng khả năng lạm dụng thuốc sau này? May mắn thay, một đánh giá về các nghiên cứu dọc đã kết luận rằng: những người có sử dụng thuốc kích thích trong thời thơ ấu, không có khả năng lạm dụng bất kỳ loại thuốc nào cao hơn khi trưởng thành so với những người khác (Humphreys, Eng, & Lee, 2013).
Thuốc lá cung cấp nicotine, làm tăng sự tỉnh táo và hưng phấn bằng cách kích thích các synapse đáp ứng với chất dẫn truyền thần kinh acetylcholine. Mặc dù nicotine được xếp vào loại chất kích thích, nhưng hầu hết những người hút thuốc lại đều nói rằng nó giúp họ thư giãn. Đã có nghiên cứu đưa ra lời giải thích cho nghịch lý này. Mặc dù rằng hút thuốc làm tăng mức độ căng thẳng, nhưng việc kiêng thuốc lá sẽ làm tăng căng thẳng nhiều hơn. Hút thêm một điếu thuốc làm giảm các triệu chứng gây ra bởi cơn nghiện thuốc (triệu chứng vã thuốc) và phục hồi lại tâm trạng bình thường (Parrott, 1999). Một lý do giải thích tại sao rất khó để bỏ thuốc lá. Đó là vì, nicotine có trong thuốc lá làm thay đổi một số tế bào nhất định để chúng trở nên phản ứng hiệu quả hơn với nicotine và ít phản ứng hơn với các loại kích thích gây dễ chịu khác (Changeux, 2010). Và do vậy, mọi người ngày càng thấy khó bỏ thuốc hơn.
Source: Kalat, J. W. (2017). Introduction to psychology (11ed). Boston, MA: Cengage Learning.
